Tekst'ar'o de Esperant'o

La Flam'salamandr'o

La Perd'it'a Vel'o

Karlo est'is iom pli aĝ'a ol Ester, sed li mem ne est'is ankoraŭ tut'e dek'ok'jar'a. Li est'is blank'vizaĝ'a jun'ul'o, ĉi'moment'e kun papav'o'j de la pasi'o sur la vang'o'j. Karlo kaj Ester hieraŭ gust'um'is la unu'a'n kis'o'n. Tio est'is vesper'e, sed nun est'is bril'a sun'lum'o kaj la knab'in'o for'ig'is li'n:

— Ne-e, ne stult'u, Karlo. Iu pov'us vid'i ni'n. Ceter'e, kiel vi pov'as est'i nun ĉi tie?

Karlo van'e prov'is iniciat'i. Li perd'is si'a'n vir'a'n cert'ec'o'n. Li ek'sid'is kaj turn'ad'is la ĉap'o'n en la man'o. Post'e li met'is ĝi'n sub la seĝ'o'n. Per si'a manik'o li for'viŝ'is la ŝvit'o'n de la frunt'o. Li ŝvit'is tre facil'e, eĉ kiam li hav'is nur problem'o'j'n.

— Mi nur en'kur'is. Mi dev'as en'man'ig'i leter'o'n al la prokuror'o. La telefon'o mal'funkci'as, kiel kutim'e. Mi... vol'is vid'i vi'n por moment'o.

La knab'in'o rimark'is ombr'o'n de ĉagren'o sur li'a vizaĝ'o.

— Ka-arlo: Kiam vi fin'os ĉi'vesper'e?

— Pli fru'e ol kutim'e. Jam je la ses'a. Kial?

Li'a blu'a'j okul'o'j re'ek'bril'is. La brun'a kat'id'in'o kares'e, murmur'e ek'lud'is:

— Mi demand'as nur. Ebl'e mi pov'us el'ir'i i'e'n... ĉe la kverk'o'j?

— Jes, tuj post la sep'a. Ĉu mi nun rajt'as vi'n...?

— Kiel dir'it'e, ĉe la kverk'o'j, dir'is kun promes'a koket'ec'o la knab'in'o.

— Ĉe la kverk'o'j do, kolomb'et'o.

Karlo jam dev'is kur'i rapid'e, feliĉ'e. Ester kant'et'is bon'humor'e. De mal'proksim'e muĝ'is for'a tondr'o — la post'son'o'j de la ĵus'a milit'o, kies mal'trankvil'o de temp'o al temp'o re'ek'flam'ad'is ĉe la lim'o'j.

* * *

Karlo kalkul'is la minut'o'j'n. La ĉef'kelner'o est'is kelk'foj'e mal'mol'a kaj krud'man'a. Li dev'is lert'e ŝtel'i la minut'o'j'n. Karlo preter'kur'is la blank'mur'a'n, antikv'a'n preĝ'ej'o'n, la et'a'n bosk'o'n ĉe la rok'fund'a, rapid'a river'et'o. El la proksim'a'j dekliv'o'j de la du'flank'a'j mont'o'j la vent'o, kiel vual'ruband'o de melankoli'a'j ton'o'j, ŝveb'ig'is la mal'gaj'a'n blek'ad'o'n de si'n paŝt'ant'a'j bov'o'j. Li preter'kur'is dom'et'o'j'n. La et'a urb'o est'is prem'at'a en mal'vast'a val'o. La dom'o'j de la long'a Grand'a Strat'o hav'is profund'a'j'n, mal'larĝ'a'j'n, kort'o'j'n, komun'a'j'n kun la plej proksim'a dom'et'o. La kort'o'j gvid'is ĝis la bord'o de la river'et'o, tiel ke en la intern'a part'o de ĉiu long'a, mal'larĝ'a kort'o est'is du'flank'e ankoraŭ po du plu'a'j dom'et'o'j. La dom'o rigard'ant'a al la strat'o est'is bel'aspekt'a, la du'a dom'et'o tre modest'a, la tri'a est'is nur kaban'aĉ'o jam preskaŭ ĉe la bord'o de la river'et'o en la proksim'o de la pork'ej'o, mal'pur'aĵ'o'j kaj for'ĵet'aĵ'o'j, La elit'o de la urb'o loĝ'is en la strat'a'j dom'o'j, la min'ist'o'j kun si'a'j mult'infan'a'j famili'o'j kun'prem'is si'n en la du'a vic'o de la dom'o'j, kaj en la kaban'aĉ'o'j de la tri'a lini'o, inter kaduk'a'j argil'a'j mur'o'j, hav'is si'a'n lok'o'n la mizer'ul'o'j, la periferi'an'o'j de la urb'et'a soci'o, vidv'in'o'j de min'ist'o'j, cigan'muzik'ist'o'j kaj simil'a'j, kiu'j'n la viv'o selekt'is por la tri'a vic'o. Tamen plej oft'e loĝ'is vidv'in'o'j en tiu'j kaduk'a'j kaban'o'j, ĉar la vir'o'j ne viv'is long'e en la min'urb'et'o.

Karlo hezit'is moment'o'n. Li ankoraŭ hav'as kvin dispon'ebl'a'j'n minut'o'j'n. Li en'kur'os al pa'nj'o. Preciz'e nur por kvin minut'o'j.

La patr'in'o de Karlo est'as vidv'in'o. Ili loĝ'as en kort'o'fin'a dom'aĉ'o. La ekonomi'a'j zorg'o'j for'ig'as Karlon el la ton'o'n don'ant'a jun'ul'ar'o. La urb'et'o est'as tri'lingv'a kaj la ŝovinism'a propagand'o flor'as, kun'ig'as kaj dis'ig'as. Sed Karlo est'as ekster la rond'o'j. Li ŝveb'as en la mal'trankvil'a mond'o, en la kaban'aĉ'o, kvazaŭ en la atmosfer'o de la printemp'o. Jam ĉio est'os bon'a. Pa'nj'o re'san'iĝ'os el si'a long'daŭr'a brust'mal'san'o, kiel oni nom'as tie la tuberkul'oz'o'n. Frat'et'o plen'kresk'os. Frat'et'o est'as li'a nev'o. Li'a frat'in'o mal'aper'is ekster'land'e, la knab'o, “nask'it'a en hont'o”, rest'is ĉe ili. Karlo iĝ'as babil'em'a nur, kiam li est'as kun la knab'o. La krom'nom'o de Karlo est'as “Sankt'ul'o” kun mok'a akcent'o. Hieraŭ li kis'is knab'in'o'n la unu'a'n foj'o'n. Karlo est'as pur'a flor'o kresk'ant'a ĉe la dom'o'fin'o, proksim'e al la rub'amas'o.

— Ne tim'u, Pa'nj'o. Neni'o mal'bon'a okaz'is. Mi nur en'kur'is sur'voj'e. Ĉu neni'o mank'as al vi?

— Neni'o. Kiel vi ŝvit'as, Karlo. Vi dev'as gard'i vi'n bon'e. Vi kresk'as subit'e.

Ŝi tus'et'is. Karlo rapid'e help'is al ŝi. Li far'is fajr'o'n, kaj jen li jam est'is kur'ant'a.

— Vi eĉ ne adiaŭ'as mi'n, plend'is la patr'in'o.

— Mi dev'as kur'eg'i, kaj mi fort'e ŝvit'as, re'kri'is Karlo. Vi ricev'os du'obl'a'n porci'o'n da kis'o'j vesper'e.

Je la 11-a li jam est'is trans'don'int'a la leter'o'n al la prokuror'o. Tiu tra'leg'is ĝi'n kun marmor'a mien'o kaj rigard'ant'e super la knab'o'n li proklam'is en la spac'o'n:

— Dir'u al sinjor'o Major'o, ke mi ven'os baldaŭ.

Sur'voj'e al la hotel'o, ĉe la park'o li vid'is Frat'et'o'n. Karlo dev'is halt'i:

— Kio est'as, Frat'et'o? Kial vi plor'as?

Montr'iĝ'is, ke la mast'o de la vel'boat'o, kiu'n Karlo mem far'is al Frat'et'o, romp'iĝ'is.

— Don'u al mi la boat'o'n rapid'e. Mi ripar'os ĝi'n post'e.

— Nu-un! — plor'et'is la knab'o. Larm'o'j far'is pur'voj'o'j'n sur la mal'pur'a vizaĝ'et'o.

— Nun mi dev'as kur'i al la hotel'o, dir'is Karlo sen'pacienc'e.

* * *

La ĉef'kelner'o jam atend'is li'n kun plen'blov'it'a'j vang'o'j:

— Sen'taŭg'ul'o, kie vi ŝtel'as la temp'o'n? Tuj al la major'o! Li jam demand'is!

Dum la raport'o de Karlo ven'is tut'e nov'a gast'o al la tabl'o de la major'o — fremd'a pastr'o kun milit'rang'a disting'o sur la kol'um'o. Karlo fervor'is ĉirkaŭ li kun profesi'a komplez'em'o. Li serv'is al li glas'o'n da bier'o:

— Bon'vol'u pastr'a moŝt'o!

La pastr'o murmur'is i'o'n dank'simil'a'n kaj per unu glut'o el'trink'is la en'hav'o'n de la glas'o. Li ŝajn'e ne intenc'is long'e sid'i en la restoraci'o. Li apenaŭ rigard'is al Karlo.

Nun proksim'iĝ'is la ver'a manĝ'o'temp'o kaj en la vast'a, drink'odor'a manĝ'ej'o la gast'o'j jam kolekt'iĝ'is. Karlo ne plu hav'is temp'o'n pens'i pri la divers'a'j sensaci'o'j de la viv'o, ĉef'e ne pri la dolĉ'a'j. Por moment'o li vid'is la al'ven'ant'a'n prokuror'o'n, kiu tuj post'e mal'aper'is kun la major'o kaj la pastr'o. En la manĝ'ej'o vapor'is la fort'e spic'it'a'j sup'o'j, bulb'suk'a'j viand'aĵ'o'j, tint'is la glas'o'j, fum'o kaj parol'ŝir'aĵ'o'j miks'iĝ'is kun la odor'o de vin'o, bier'o kaj brand'o. Est'is manĝ'o'temp'o kaj la tut'a urb'o est'is kvazaŭ grand'a mov'iĝ'ant'a, maĉ'ant'a makzel'o.

La major'o kaj li'a societ'o prokrast'is la manĝ'o'n. Li raport'is pri grav'a'j okaz'aĵ'o'j. La partizan'o'j nun ver'ŝajn'e kaŭz'is grav'a'n mal'facil'aĵ'o'n. Ili trans'paŝ'is la lim'o'n; est'is nov'e decid'it'a'j lim'o'j en la plur'naci'a region'o, kaj reg'is konstant'a mal'trankvil'o kaj incident'o'j ĉe la nov'a'j lim'staci'o'j. La major'o ating'is la plej grav'a'n fraz'o'n en si'a raport'o kaj li'a akr'a voĉ'o nun alt'iĝ'is en falset'o'n. Est'is kvazaŭ li est'us pli'long'ig'int'a la arm'il'o'n de si'a parol'o per ia'spec'a fraz'bajonet'o:

— La partizan'o'j ating'is nun la najbar'a'n urb'o'n; ĝi est'as la unu'a urb'o mal'antaŭ la lim'o — li al'don'is pro la pastr'o, pri kies geografi'a'j kon'o'j li sci'is neni'o'n. La distanc'o de tiu urb'o al ni est'as ne pli ol 30 kilo'metr'o'j. Est'as grav'e, ke la publik'o ankoraŭ ne ek'sci'u pri la afer'o. Ni dev'as evit'i panik'o'n kaj eventual'a'n en'miks'iĝ'o'n de la sabot'ant'o'j. La difekt'o de la telefon'o est'as tre bon'ven'a. Oni dev'as ag'i rapid'e.

Ĝis nun la urb'o viv'is indiferent'e, preskaŭ indiferent'e, nun, post la unu'a mond'milit'o. Ĝust'e tiu tag'o komenc'e ŝajn'is pas'i tre mal'rapid'e. Sed nun, tag'mez'e, ĉirkaŭ la 1-a hor'o, en la urb'o subit'e ek'kur'eg'is la temp'o.

Antaŭ la 1-a hor'o jun'a'j konspir'ant'o'j el la urb'o, tie, kie ili kutim'e kaŝ'e kun'ven'is, aŭskult'is tre optimism'a'n raport'o'n de ĵus al'ven'int'a herold'o. La scen'ej'o de la kun'ven'o est'is for'las'it'a ŝakt'o, bon'e kaŝ'it'a inter la mont'o'j. La najbar'a urb'o fal'is!

— “Ni'a” arme'o est'as marŝ'o'pret'a mal'antaŭ la partizan'o'j — anonc'is la herold'o.

La herold'o ne est'is tut'e sobr'a, li jam trink'is ie kelk'a'j'n glas'o'j'n je la ĝoj'o kaj triumf'o, kaj nun ĉiu'j kun'tint'ig'is la glas'o'j'n. La kaŝ'ej'o est'is bon'e proviz'it'a. En la dek'o de la ĉe'est'ant'o'j, reprezent'iĝ'is ĉiu'j variant'o'j de jun'a'j vir'o'j: ideal'ist'o'j, spekulaci'em'ul'o'j, streb'ul'o'j kaj al'iĝ'em'ul'o'j. Ankaŭ ĉi'lok'e okaz'is rapid'a decid'o: surpriz'atak'o en la urb'et'o, for'ig'o de la ofic'ant'o'j, gvardi'ŝanĝ'o, arest'ad'o'j kaj liber'ig'o'j laŭ politik'a kolor'o kaj hont'procesi'o'j de vir'o'j kaj precip'e vir'in'o'j, kiu'j “amik'iĝ'is”. Ĉio dev'as okaz'i absolut'e tuj, por ke la Arme'o trov'u la nov'a'n situaci'o'n pret'a kiam ĝi triumf'e ek'marŝ'os. Post tiu ĉi decid'o ili for'las'is la grot'o'n kaj kun grand'a'j esper'o'j kaj kun iom da angor'o ili grimp'is mal'supr'e'n al la ŝose'o. Ĉiu'j hav'is arm'il'o'j'n, plej'part'e revolver'o'j'n. Kiam ili ating'is la kaŝ'lok'o'n de la bicikl'o'j, iom super la ŝose'o, vent'o kirl'iĝ'is kaj el la facil'a polv'o de la alt'mont'a aer'o el'volv'iĝ'is aŭt'o, si'n'gard'e spiral'ant'e sur la mal'facil'a voj'o.

La herold'o met'is si'a'n binokl'o'n al la okul'o'j:

— Rigard'u, li kri'is. La major'o! Ni ven'os aŭt'e urb'e'n. Diabl'e bon'e!

Eĉ por moment'a pri'pens'o ne est'is temp'o. La aŭt'o jam est'is proksim'e kaj ĝi halt'is por moment'o, aŭ almenaŭ mal'rapid'ig'is si'a'n mov'o'n, ĉar la vetur'ant'o'j rimark'is ili'n. La herold'o, kies vin'vapor'a'n cerb'o'n neni'o obstakl'is, cel'is per si'a pistol'o kaj la major'o kolaps'is kun ruĝ'a stri'o sur la mal'dekstr'a vang'o. La pastr'o, kiu akompan'is la major'o'n, subit'e ĵet'is si'n sur la fund'o'n de la aŭt'o. Por moment'o iĝ'is silent'o, sed tuj post'e la konstern'it'a'j jun'ul'o'j ek'kri'eg'is, kaj kur'eg'is al la aŭt'o, kaj inter kri'o'j de sen'senc'aĵ'o'j ili kuraĝ'iĝ'is. Ili ek'pren'is la kadavr'o'n kaj en'ŝov'is ĝi'n en la pak'aĵ'uj'o'n. Unu el ili tir'is la mal'mol'a'n ĉapel'o'n de la pastr'o mal'supr'e'n ĝis li'a naz'o kaj kri'is:

— Nu, sinjor'o Arkimandito, aŭ kiel oni honor'ig'u vi'n, vi re'ven'os elegant'e en la urb'o'n.

La strang'a procesi'o de aŭt'o kaj bicikl'o'j laŭt'e ek'vetur'is. Ĝi ankoraŭ ne ating'is la loĝ'at'a'j'n part'o'j'n; nur sciur'o'j kaj arb'ar'a'j bird'o'j est'is ili'a'j atest'ant'o'j. La krut'a'j, mal'hel'a'j mont'dekliv'o'j serioz'e silent'is. Hom'o, krom ili, ne est'is vid'ebl'a. Sed kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n antaŭ la urb'o, la ŝose'o tri'branĉ'iĝ'is kaj tie ili ek'vid'is grand'a'n milit'ist'a'n kolon'o'n, kaj preskaŭ sam'temp'e ankaŭ trajn'o'n, plen'ŝtop'it'a'n per soldat'o'j. La trajn'o vetur'is al la urb'o. Est'is la arme'o de la ŝtat'o, al kiu la jun'ul'o'j aparten'is nun laŭ la pac'kontrakt'o. La atend'it'a “ni'a arme'o” est'is neni'e. Ili est'is jam preskaŭ ĉe la fer'voj'a gard'o'dom'o, antaŭ ol la trajn'o al'ven'is tie'n. Tem'is preskaŭ nur pri metr'o'j kaj ili simpl'e trov'iĝ'us en mus'kapt'il'o. La sol'a ebl'ec'o est'is tuj eskap'i kaj mal'aper'i en la mont'ar'o. Tie oni pov'as atend'i, kaj, se neces'e, fuĝ'i iu'n nokt'o'n al la najbar'a land'o.

Tiu renkont'o kaj eskap'o okaz'is je la tri'a hor'o post'tag'mez'e.

* * *

Je la tri'a hor'o post'tag'mez'e Karlo pens'is pri la divid'o de la vesper'o inter Ester, Frat'et'o kaj Pa'nj'o. En la urb'o komenc'iĝ'is ia nervoz'ec'o. Sed neni'u sci'is i'o'n preciz'a'n.

Du'on'o'n post la tri'a la regul'a soldat'ar'o de la land'o jam ĉie re'prem'is la ribel'ul'o'j'n. Sam'temp'e re'al'ven'is la korp'o de la major'o kun la trem'ant'a, ekscit'it'a, ŝvit'o'plen'a pastr'o. Li est'is ruĝ'a kaj proksim'a al apopleksi'o. La jun'ul'ar'o de la urb'o, kiu plej'part'e sent'is komun'ec'o'n al la atak'int'o'j, ek'sent'is danĝer'o'n, kaj amas'o da jun'a'j vir'o'j mal'aper'is de si'a'j hejm'o'j. Ankoraŭ la milit'o ĉe'est'is.

Je la kvar'a kaj du'on'o la milit'komitat'o fin'is la inter'trakt'o'j'n. La pastr'o ne pov'is preciz'e dir'i, kiom'op'e est'is la atenc'int'o'j: ili ver'ŝajn'e est'is 30-35 jun'a'j vir'o'j. En la dram'a'j moment'o'j li'a'j okul'o'j pli'obl'ig'is la nombr'o'n de la grup'o.

— Tiom da fripon'o'j ne pov'as mal'aper'i el la urb'o — dir'is la komand'ant'o.

Je la kvin'a re'ven'is la el'send'it'a'j patrol'o'j, kiu'j trud'e kolekt'is la rest'int'a'n jun'ul'ar'o'n sur la kamp'o'j ĉe la nord'a mont'dekliv'o. Pli ol cent jun'ul'o'j star'is tie, en la mal'fru'somer'a post'tag'mez'o, rigid'e, tim'e, sci'vol'e, sen'vort'e. Inter ili star'is Karlo.

Kvar'on'o'n antaŭ la ses'a oni ordon'is ili'n en du vic'o'j'n. La oficir'o'j kaj la pastr'o al'ven'is.

— Bon'vol'u, sinjor'o pastr'o. Se vi re'kon'as iu'n, dir'u afabl'e.

Antaŭ la pastr'o est'is amas'o da rigid'a'j vizaĝ'o'j. Li protest'is en si mem, kiel pli fru'e li protest'is jam laŭt'e. Sed la komand'ant'o hav'is fort'a'n vol'o'n. Mal'rapid'e li preter'ir'is la unu'a'n lini'o'n. Vizaĝ'o'j, vizaĝ'o'j, vizaĝ'o'j! Kiu pov'us re'kon'i iu'n. En la du'a grup'o star'is Karlo. Kiam la pastr'o ating'is li'n, la blu'a'j okul'o'j de la knab'o ne pov'is kaŝ'i iu'n ek'lum'iĝ'o'n, ia'spec'a'n komenc'o'n de profesi'a salut'o far'e de kelner'o. La pastr'o sen'intenc'e halt'is... Li ven'is en la urb'o'n hodiaŭ. Li kon'as neniu'n ĉi tie. Sed tiu'n ĉi vizaĝ'o'n li kon'as. La komand'ant'o akr'e observ'is. Li ne las'is temp'o'n por pens'ad'o.

— Vi re'kon'as li'n, ĉu ne?

La pastr'o balbut'is i'o'n protest'simil'a'n. La komand'ant'o kri'is:

— For'port'u tuj tiu'n ĉi jun'ul'o'n!

La pastr'o hav'is grav'a'j'n dub'o'j'n, sed la komand'ant'o resum'is la situaci'o'n: Est'as escept'a'j leĝ'o'j. Oni dev'as radik'e for'tranĉ'i la ribel'em'o'n. La knab'o est'as cert'e kulp'a, kiel preskaŭ ĉiu jun'ul'o en la urb'o, eĉ se li mem ne far'is la atenc'o'n. Kaj ceter'e kiel vi pov'us re'kon'i li'n, sinjor'o pastr'o?

* * *

Post tio Karlo hav'is nur minut'o'j'n el si'a viv'o. En la komenc'o li kompren'is neni'o'n kaj dum oni for'konduk'is li'n, li halt'is por re'ord'ig'i si'a'n mal'nod'iĝ'int'a'n ŝu'laĉ'o'n. Oni puŝ'is li'n antaŭ'e'n. Dum la du last'a'j minut'o'j li est'is du'on'sven'a. La bild'o'j de la viv'o kun'kur'is, vast'e kaj tumult'e ond'ad'is antaŭ li en kap'turn'a rapid'o. Li'a rigard'o apenaŭ percept'is la vast'a'n kamp'o'n, la amas'o'n, la komand'o'vort'o'j'n, li'a'n propr'a'n pastr'o'n, kies protest'vort'o'j'n oni krud'e rifuz'is, li'a'j'n vort'o'j'n al li, la lev'it'a'n kruc'o'n. Kiam li star'is ankoraŭ kun ne'kovr'it'a'j okul'o'j antaŭ la soldat'grup'o, li ek'sku'is la kap'o'n. Post'e li prov'is liber'ig'i si'n de la inkub'o per sen'artikulaci'a kri'eg'o. Post'e est'is neni'o.

La temp'o halt'is.

* * *

La fremd'a pastr'o fart'is mal'bon'e. Tuj post la inter'trakt'o'j kun la komand'ant'o li vetur'is al la hotel'o, mend'is glas'o'n da bier'o por for'ig'i la sek'ec'o'n de la gorĝ'o. La ĉef'kelner'o serv'is li'n. La restoraci'o est'is silent'a kiel kript'o.

— Mi pet'as pardon'o'n, pastr'a moŝt'o — sen'kulp'ig'is si'n la ĉef'kelner'o. Mi est'as sol'a. Ni'a trink'serv'ant'o est'as arest'it'a.

— Ĉu...? — la pastr'o demand'is sen interes'o.

— Laŭ'dir'e li konspir'is. Sed mi kred'as, ke li est'as sen'kulp'a.

La pastr'o subit'e ek'salt'is. Nun, nun li kompren'is, kie li est'is vid'int'a la knab'o'n. Sed oni ne kutim'as atent'i pri la vizaĝ'o de kelner'o. La ĉef'kelner'o sen'kompren'e rigard'is la kur'ant'a'n pastr'o'n. Mekanik'e li kri'is post li'n:

— Bon'ven'o'n ali'foj'e, pastr'a moŝt'o!

Tuj post la mort'o de Karlo, okaz'is io surpriz'a. Li'a korp'o ankoraŭ est'is varm'a, la paf'int'a trup'o ankoraŭ ne for'marŝ'is. Tiam tut'e subit'e kaj mister'e aper'is et'a figur'o ĉe la mort'int'a korp'o; iom pli ol tri'jar'a knab'et'o, kiu ŝov'is si'n antaŭ'e'n inter la hom'pied'o'j kaj antaŭ ol oni pov'is rimark'i tio'n, li est'is jam ĉe la kadavr'o. El la poŝ'o de Karlo pend'is la angul'a part'o de la vel'o. Frat'et'o kaj la boat'o ricev'is sang'makul'o'j'n.

La komand'ant'o plen'gorĝ'e kri'eg'is:

— For'ig'u de tie la bub'aĉ'o'n! Kia ord'o est'as ĉi tie?

Oni for'pugn'is Frat'et'o'n kaj for'ŝir'is la sang'a'n vel'o'n el li'a'j man'et'o'j. Kiam du soldat'o'j port'is la knab'et'o'n ekster'e'n al la bar'il'pord'o de la kamp'o, ĝust'e tiam halt'is la aŭt'o de la pastr'o tie.

* * *

La temp'o halt'is kaj star'is silent'a. Ĝi rigard'is la et'a'n, rigid'a'n urb'o'n. Morgaŭ la viv'o re'komenc'iĝ'os, ĉio re'elast'iĝ'os.

* * *

La pastr'o barakt'is dum la tut'a nokt'o, serĉ'ad'is, dub'is, ribel'is. Maten'e li konsol'iĝ'is: ni est'as rimed'o'j en la man'o de ne-el'kalkul'ebl'a, grand'a Vol'o. Li est'as humil'a serv'ist'o de tiu Vol'o.

Jam dum la tag'o li for'las'is la urb'et'o'n kaj re'trov'is si'a'j'n labor'tag'o'j'n.

* * *

Sur la lip'o'j de Ester dum long'a temp'o brul'is la kis'o, kiu'n ŝi rifuz'is. La temp'o halt'is por ŝi. Sed ĝi ek'marŝ'is de'nov'e. Tre long'e ĝi ne est'is sen'mov'a. Post semajn'o'j la hazard'o aper'ig'is al ŝi jun'a'n vir'o'n, am'ind'a'n. Ebl'e li iom'et'e simil'is Karlon. La ver'a memor'o de Karlo rest'is por la fest'o'tag'o'j.

* * *

Ankaŭ por la patr'in'o la temp'o halt'is. Sed post'e ŝi'a dolor'o trans'ir'is en pi'a'n plezur'o'n. Ŝi est'is mal'san'a, kred'ant'a kaj baldaŭ mort'ont'a. Ŝi atend'is la renkont'o'n kun si'a fil'o. La temp'o ne est'is sen'mov'a eĉ por ŝi.

* * *

Frat'et'o est'is tro mal'grand'a por sent'i la halt'o'n de la temp'o. La temp'o re'ek'flu'is tuj kiel rapid'a river'et'o. Li baldaŭ tut'e orf'iĝ'is, kaj la jar'dek'o'j, en kiu'j li viv'is, est'is tre sovaĝ'a'j. Li iĝ'is strang'a, sin-izol'a jun'ul'o. Li est'is lern'ant'o en friz'ej'o, post'e dung'it'a barbir'o en la urb'a friz'ej'o. Li est'is modest'a, afabl'a kaj obe'em'a.

Sed dum varm'eg'a somer'a tag'o, tuj antaŭ la ses'a post'tag'mez'e, kiam li est'is sol'a kun ne'kon'at'a, fort'voĉ'a oficir'o, li ekscit'iĝ'is. Li ne sci'is kial. Li for'ir'is por moment'o kaj akr'ig'is la raz'il'o'n. Re'ven'int'e, li dir'is ne al'rigard'ant'e la oficir'o'n:

— Kie est'as mi'a vel'boat'o? — Kaj li ek'direkt'is la raz'il'o'n al la gorĝ'o de la oficir'o.

La nebul'o, ating'ant'e li'a'n cerb'o'n, hezit'ig'is la man'o'n. Li vund'is nur supr'aĵ'e la oficir'o'n. Ne est'is tre pen'ig'e brid'i li'n. Li sekv'is trankvil'e la fleg'ist'o'j'n al la frenez'ul'ej'o, sed kun difuz'a rigard'o li serĉ'is si'a'n vel'boat'o'n, kiu'n la subit'e vek'it'a'j intern'a'j ond'o'j komenc'is sen'ĉes'e ĵet'i tie'n-re'e'n, kiel mal'plen'a'n nuks'o'ŝel'o'n sur la surfac'o de la mal'san'a anim'o.

NILA

Nila est'as blu'okul'a, blond'bukl'a knab'in'et'o, et'a, graci'a, plej oft'e bon'kondut'a, kvar'jar'a. Nord'a tip'o, kvankam pli mal'alt'a ol la sam'aĝ'a'j nord'a'j knab'in'o'j. Ŝi est'as serioz'a, grav'mien'a, aŭ turt'ec'e rid'ant'a, preciz'e kiel la situaci'o postul'as. Ŝi aper'as ĉe ni plej oft'e elegant'a kiel et'a princ'in'o, sed kelk'foj'e ŝi est'as mal'pur'a, ĉar ni'a silent'a inter'konsent'o est'as, ke inter ni ne ekzist'as konvenci'a'j bar'o'j. Kiel akr'okul'a detektiv'o ŝi rimark'as ĉiu'n nov'a'n detal'o'n en ni'a loĝ'ej'o kaj respond'ig'as ni'n pri ĉiu ŝanĝ'o, kiu okaz'is inter ŝi'a'j du vizit'o'j. Kiam ŝi hav'as em'o'n entrepren'i la grimp'ad'o'n al ni'a alt'e situ'ant'a nest'o, ŝi frap'as sur la pord'o'n, part'e ĉar tio'n ŝi lern'is antaŭ ne'long'e kaj sekv'e la ag'o ankoraŭ interes'as ŝi'n, part'e ĉar la pord'o est'as oft'e ŝlos'it'a kaj ŝi ne pov'us en'ven'i. Sed ŝi en'marŝ'as sen salut'o. Per tio ŝi supoz'ebl'e sub'strek'as cert'a'n sen'ceremoni'ec'o'n: oni evit'as per tio, ke la ali'a parti'o sent'u si'n instig'it'a parad'i per si'a pli alt'a aĝ'o (kvankam tio'n la ali'a parti'o ver'ver'e ne em'as far'i), part'e per tio ŝi pov'as demonstr'i, ke ni'n ŝi akcept'as kiel egal'ul'o'j'n kaj pri tio mi est'as efektiv'e fier'a. Ŝi en'marŝ'as, kun suveren'a mien'o ŝi trans'don'as al mi si'a'n krest'o'ruĝ'a'n surtut'et'o'n, kiu far'iĝ'as de monat'o al monat'o pli mal'long'a, kaj post'e ŝi ek'gvid'as la konversaci'o'n. Tiu konversaci'o est'as tre vast'horizont'a. Plej oft'e ĝi mov'as si'n inter la plej palp'ebl'a'j real'aĵ'o'j, sed ne mal'oft'e ni daŭr'ig'as en la mond'o'n de la fabel'o'j, kie “Sen'vost'a Peĉjo”, t.e. nigr'a kat'id'o el iu desegn'a seri'o kaj li'a'j aventur'o'j est'as vigl'e pri'trakt'at'a'j. Sed tio est'as iom pli post'a tem'o; unu'e ŝi demand'as:

— Ĉu vi hav'as nov'a'n libr'o'bret'o'n? Kiu munt'is ĝi'n sur la mur'o'n?

La libr'o'bret'o est'as rezult'o de ni'a'j mal'esper'a'j klopod'o'j venk'i la lok'o'mank'o'n, kiu si'a'flank'e est'as frukt'o de la ĝeneral'a kriz'o sur la loĝ'front'o.

— Mi munt'is ĝi'n — mi respond'as kun tiom da respekt'o, kiom ĝeneral'e mi montr'as eĉ al mi'a'j afabl'a'j recenz'ant'o'j kaj kritik'ant'o'j. Sed Nila hav'as instinkt'a'n bon'vol'o'n al mi. Ŝi mal'hav'as, almenaŭ ĝis nun mi pov'us asert'i tio'n, la plej et'a'n sign'o'n de insid'em'o. Ŝi est'as sincer'a.

— Sed tio'n vi far'is tre'eg'e bon'e — ŝi dir'as kun ver'a konvink'a vol'o, kaj ŝi'a'j hel'blu'a'j okul'o'j rid'as sen'nub'e.

— Nu, ĉu vi nun kompren'as, kia'n edz'o'n vi hav'as — mi dir'as al mi'a edz'in'o, kiu hav'as dub'o'j'n pri mi'a meti'a talent'o.

Nun ankaŭ mi'a edz'in'o ricev'as demand'o'n; tiu demand'o est'as tut'e praktik'a. Vir'in'o'j inter si:

— Kie kutim'as aŝeti... — dir'as Nila kaj halt'as.

Ŝi inter'romp'as la fraz'o'n, ĉar ŝi vol'us uz'i konversaci'a'n ton'o'n: vir'in'o'j inter si. Ŝi vol'us dir'i: “sinjor'in'o Szilágyi”, ne “onkl'in'o Szilágyi”, sed ŝi sent'as, ke ŝi trans'paŝ'us lim'o'n kvazaŭ sen la pasport'o de la aĝ'o, kaj ŝi'a takt'sent'o halt'ig'as ŝi'n. Ŝi komenc'as de'nov'e:

— Kie kutim'as aŝeti, onkl'in'o Szilágyi, tualet'paper'o'n? Ŝi ne dir'as la vulgar'a'n nom'o'n de la higien'a paper'o. Tio for'rab'us la emfaz'o'n de la interes'a vort'o. Prefer'e ŝi uz'as la en'land'a'n eŭfemism'o'n, kiu'n mi mem promes'as neniam uz'i en Esperant'o.

Ŝi parol'as tut'e klar'e, sed ŝi ver'ŝajn'e ĵus komenc'is uz'i la vort'o'n aĉet'i kaj iom mis'prononc'as ĝi'n. La demand'o est'as iom intim'a, sed nun mi est'as ekster la dialog'o, kiu'n mi tamen ŝtel'aŭskult'as, kaj inform'iĝ'as pri alt'a'j pretend'o'j. Nila preciz'e inform'as ni'n, kia'j'n postul'o'j'n oni far'as tiu'rilat'e en ŝi'a famili'o.

Mi'a skrib'maŝin'o est'as mal'ferm'it'a, paper'o est'as en ĝi. Nila vol'us skrib'i. Kelk'foj'e ŝi skrib'as leter'o'j'n, en kiu'j'n ŝi met'as si'a'n tut'a'n ambici'o'n, sed ŝi'a skrib'art'o est'as tiom'grad'e ekspresionism'a, ke mank'as ĉiu ebl'ec'o de kompren'o. Sed kelk'foj'e mi tamen adres'as tia'j'n “leter'o'j'n” al cert'a'j person'o'j, ekzempl'e al ŝi'a onkl'in'o en Gotenburgo, kiu post'e pov'os cerb'um'i ĝis ili'a plej proksim'a renkont'o, kio'n Nila vol'is sci'ig'i al ŝi.

Sed nun mi protest'as:

— Ne, Nila; nun vi ne pov'as skrib'i. Nun mi labor'as.

— Kie vi labor'as? Vi est'as hejm'e.

— Ĉi tie, sur mi'a skrib'maŝin'o.

Nila aŭd'ig'as si'a'n plej arĝent'e tril'a'n voĉ'sonor'il'o'n:

— Vi skrib'as. Vi ne labor'as.

(Jam ankaŭ ŝi komenc'as...)

— Tio est'as mi'a labor'o, Nila. Vi ne kompren'as tio'n, ĉar vi est'as knab'in'et'o.

Mi sent'as tuj, ke est'is domaĝ'e dir'i tio'n. Mi al'don'as rapid'e:

— Kompren'ebl'e vi est'as jam grand'a knab'in'et'o. Kvar'jar'a jam. Sed tamen.

Nila deklar'as iom pli alt'voĉ'e, tamen sen pasi'o:

— Tio ne est'as labor'o. Vi ne ir'as labor'i kiel mi'a patr'o. Hejm'e oni ne labor'as.

— Sed ĉu vi labor'as, Nila? Mi pov'as atak'i ŝi'a'n pozici'o'n.

— Jes, ankaŭ mi ir'as al Ann-Maria — ŝi respond'as kun ne mis'kon'ebl'a vir'in'a logik'o.

— Ĉu vi labor'as tie?

— Ni eduk'as tie ni'a'j'n infan'o'j'n.

La knab'in'o'j ja hav'as si'a'j'n pup'o'j'n. Mi ne kuraĝ'as kontraŭ'dir'i, ĉar baldaŭ ŝi pov'as demand'i mi'n pri mi'a eduk'a labor'o kaj de'nov'e mi rest'os en hont'o. Mi decid'as ag'i laŭ la princip'o: Ne kontraŭ'dir'u vir'in'o'n. Atend'u du minut'o'j'n. Ŝi kontraŭ'dir'os si'n mem.

Ĉi'foj'e ni est'as ĉe la fin'o de la vizit'o de Nila. En'tut'e ŝi'a'j vizit'o'j ne est'as long'a'j.

— Nun mi nepr'e dev'as ir'i — ŝi anonc'as.

— Nu, se vi nepr'e dev'as ir'i, kio'n far'i? Sed ni promes'ig'as nov'a'n vizit'o'n. Ŝi sur'pren'as si'a'n ruĝ'a'n super'vest'o'n kaj for'ir'as por serĉ'i al si pli interes'a'n societ'o'n. En tiu societ'o oni pov'as dir'i al Ann-Mari “Sinjor'in'o Vester”, oni pov'as aranĝ'i grandioz'a'j'n kaf'o'festen'o'j'n kun propr'a kaf'o'servic'o, pren'i iu'n ĉifon'o'n kaj per stang'et'o'j imit'i ŝtrump'trik'ad'o'n, dir'i opini'o'n pri la kaf'o kaj en'tut'e pri ĉio kun sam'e pint'ig'it'a'j lip'o'j, kiel la patr'in'o'j far'as, kiam ili vol'as dir'i i'o'n special'a'n pri io aŭ iu. Ni sent'as, ke ni'a societ'o ne est'as konkurenc'kapabl'a kaj modest'e ni est'as dank'a'j ankaŭ pro la mal'long'a'j vizit'o'j. Kiel est'as skrib'it'e en la bibli'o: est'as temp'o por... divers'a'j afer'o'j kaj laŭ la program'o de Nila ankaŭ ni hav'as ni'a'n temp'o'n. Tiel est'as bon'e.

Dum du tag'o'j ni nun ne vid'is la knab'in'o'n. Sed hodiaŭ mi renkont'as ŝi'n en la trankvil'a strat'o de ni'a vila'o'kvartal'o. Ŝi sid'as en si'a lign'a aŭt'o kaj minac'as ni'n per sur'vetur'o. Ŝi hav'as hodiaŭ iom knab'ec'a'n humor'o'n:

— Kie'n vi ir'as? — ŝi demand'as.

— Al la spic'vend'ej'o.

— Ĉu mi rajt'as kun'ir'i — ŝi demand'as dec'e.

Tia akompan'o baz'iĝ'as ne nur sur simpati'o, mult'e pli sur atend'ebl'a'j karamel'o'j, kiu'j'n Nila laŭ'program'e ricev'as en la butik'o.

El'ven'int'e, ni vid'as ĉirkaŭ ok'jar'a'n knab'o'n sol'a'n. La knab'o aŭ est'as jam nun romp'ant'o de konvenci'o'j, aŭ mens'mal'fort'ul'o. Li parol'as al si mem. Sufiĉ'e laŭt'e.

— Rigard'u, onkl'o — dir'as Nila. — Tiu knab'o parol'as al si mem.

Kaj ŝi rid'as. Nuanc'o'n pli akr'e ol mi dezir'us.

Mi de'nov'e al'rigard'as la knab'o'n. Mi ne pov'as decid'i, al kiu kategori'o li aparten'as. Li'a ekster'aĵ'o simil'as tiu'n de ali'a'j knab'o'j. Mi ne plu pens'as pri la knab'o, kiu parol'as al si mem. Sed pri la rid'o de Nila. Nila atend'as sci'vol'e mi'a'n opini'o'n pri la afer'o. Mi re'memor'as, ke Nila ne dank'is la ricev'it'a'j'n karamel'o'j'n, ver'ŝajn'e laŭ la analogi'o de “ne-salut'i” Sed la vend'ist'o rigard'is mi'n preskaŭ riproĉ'e, ĉar mi ne postul'is dank'o'n. Ver'ŝajn'e mi perd'is por la moment'o iom el mi'a prestiĝ'o. Fin'fin'e la vend'ist'o prav'as. Nila dev'us disting'i la renkont'o'j'n inter ni kaj tiu'j'n kun atest'ant'o'j. Sed est'as agrabl'e sent'i, ke ŝi konsider'as mi'n grav'a. Jen pozici'o, katedr'o. Mi pov'as instru'i ŝi'n ĝust'e en tiu'j afer'o'j, pri kiu'j ni mem neniam est'as matur'a'j:

— Tiu knab'o? Kompat'ind'a. Mi kred'as, ke li est'as mal'san'a.

Mi gest'as ĉirkaŭ mi'a kap'o por kompren'ig'i, ke la cerb'o de la knab'o ne est'as tut'e en ord'o.

Nila kompren'as mi'n perfekt'e.

— Ĉu li est'as stult'a? Ĉu li est'as ekster'land'an'o?

Nila rigard'as mi'n tut'e sen'kulp'e. Sed mi iĝ'as mal'esper'a. Mi sci'as, ke est'i fremd'ul'o aparten'as al la grad'o'j de mal'pli'valor'o, sed aŭd'i tio'n ĝust'e de Nila, est'as tro fort'a frap'o. Sed post'e mi seren'iĝ'as. Ke ŝi tiel sen'kulp'e dir'as tio'n al mi, montr'ant'e si'a'j'n grand'a'j'n, fid'o'plen'a'j'n, hel'blu'a'j'n okul'o'j'n, tio trankvil'ig'as mi'n. Mi mal'pez'iĝ'as. Nila ne konsider'as mi'n ekster'rond'an'o. Ŝi kun si'a natur'a takt'sent'o ne komunik'us al mi si'a'n ne'flat'a'n opini'o'n pri la mens'a kapabl'o de la “ekster'land'an'o”, se ŝi registr'us mi'n sub tiu rubrik'o. Ŝi neniel disting'as mi'n kaj tiel est'as bon'e.

— Mi ne kred'as, ke li est'as... — mi respond'as, kaj preskaŭ mi komenc'as predik'i al infan'o en ni'a epok'o, pri la hom'am'o, kiam — kiel sci'at'e — reciprok'a am'o kaj estim'o furioz'as de orient'o ĝis okcident'o. Mi ne em'as eduk'i.

Mi murmur'as prefer'e al mi mem ol al ŝi:

— Ne, Nila, mi ne sci'as, ĉu bon'e, aŭ ne bon'e, sed supoz'ebl'e vi ne far'iĝ'os kosmopolit'o.

Mi mem ĵus kontakt'iĝ'is kun tiu vort'o en iu rilat'o.

— Kio? — demand'as Nila. Ŝi hav'as mal'antaŭ la blond'a'j bukl'o'j tre bon'a'j'n et'a'j'n orel'o'j'n.

— Neni'o — mi dir'as. Mi ĝoj'as, ke la veter'o est'as tiel bel'a, kaj ke ni tiel bon'e pov'as inter'diskut'i.

— Sed vi dir'is musk'o'polip'o. Kio est'as tio?

— Kosmopolit'o mi dir'as. Tio dev'us est'i kompliment'o, sed nun'temp'e oni ne komplim...

— Ĉu vi ŝat'us, se oni dir'us tio'n al vi?

— Mi ne sci'as. Mi ne kred'as, ke oni flat'as ĝust'e per tiu vort'o.

Nila ek'sci'is, kiom ŝi bezon'is. Kun la grand'a karamel'o en ŝi'a buŝ'o, ŝi jam aŭt'as en la kontraŭ'a'n direkt'o'n. Mi aŭd'as, ke ŝi kri'as al sam'aĝ'a knab'o kun sent'ebl'a mal'estim'o:

— Stult'a Peĉjo! Stult'a Pa'ĉj'o! Mosk'o'polip'o!

La en'land'a infan'lingv'o riĉ'iĝ'is per nov'a vort'o.

La Sekret'o De La Bank'o

— Fin'fin'e labor'o, kaj imag'u eĉ en la hipotek'a branĉ'o! Tag'salajr'o sed ne mal'bon'a. Kiel mal'sat'a mi est'as. Kio'n vi kuir'is, ter'pom'sup'o'n, vermiĉel'o'j'n kun papav'o, bon'e? Jes, ĉe bankier'o Flav... jes — Gabrielo respond'is en ĝoj'e abrupt'a'j fraz'o'j al si'a edz'in'o, dum li lav'is la man'o'j'n en la mal'grand'a kuir'ej'o.

— Li est'as ĝentil'a vang'barb'ul'o — li daŭr'ig'is. Vi sci'as, tia hejm'a kopi'o de angl'a'j mon'lord'o'j. Li rigard'as en la neni'o'n kaj rimark'as ĉio'n.

Kelk'a'j'n jar'o'j'n post la unu'a mond'milit'o en milit'perd'int'a land'o oni dev'is konsider'i labor'o'n en si'a propr'a intelekt'a fak'o kiel grand'a'n loteri'a'n gajn'o'n; por Gabrielo ĝi est'is mult'e pli, ver'e alt'a loteri'a premi'o. Dum long'a temp'o li est'is mal'san'a kaj post'e sen'labor'a. Sed nun, nun ili sat'iĝ'os, la zorg'o'j ĉes'os, la viv'o est'os trankvil'a, paradiz'a.

* * *

Sur la fasad'o de la grand'a lu'dom'o fier'is gigant'a abel'uj'o kun kolos'a'j liter'o'j. Famili'a Bank'o FLAV. Kiel grand'a bank'o! pens'is la ne'inform'it'a preter'pas'ant'o. Sed ver'e la bank'o okup'is nur mal'grand'a'n part'o'n de la dom'o. Por kun'lig'i kaj harmoni'ig'i la kontrast'o'n inter la ekster'a ŝajn'o kaj la intern'a fakt'o, en ĉiu direkt'o apud la pord'o ĉe la du'a etaĝ'o, kie la bank'o hav'is si'a'n kontor'o'n, amas'o da tabul'o'j, indik'il'o'j, voj'montr'il'o'j sub'strek'is, ke la bank'o est'as grav'a instituci'o. Sur tiu'j tabul'o'j est'is la nom'o'j de la famili'an'o'j de la fam'a dinasti'o FLAV ĉiz'it'a'j en marmor'o, kiu'n la bankier'o aĉet'is en aŭkci'o por sum'o, kiu apenaŭ alt'iĝ'is super nul'o, sed dank’ al tiu favor'a aĉet'o la en'ir'ej'o est'is ver'e impon'a kaj elegant'a. Hipotek'a Sekci'o, Kambi'a Sekci'o, Vend'o kaj Aĉet'o de Dom'o'j kaj Ter'pec'o'j — est'is leg'ebl'e sur la plu'a'j marmor'tabul'o'j, kaj iu marmor'a rest'aĵ'o est'is el'uz'it'a por tabul'et'o, kies tekst'o est'is: “Ĉi tie sonor'ig'u!” Sub la tabul'et'o est'is la buton'o de la sonor'il'o, ĉar en la bank'o'n oni ne pov'is en'paŝ'i sen sonor'ig'o.

Gabrielo akcept'is sen'kritik'e tiu'n ĉi suspekt'ind'a'n zorg'em'o'n. Ceter'e li ne hav'is mult'e da temp'o por observ'ad'i la marmor'tabul'o'j'n, ĉar la bankier'o akcept'is li'n en si'a privat'a loĝ'ej'o, kies en'ir'ej'o est'is ĉe la kontraŭ'a flank'o de la vast'a ŝtup'ar'ej'o. Tio est'is hieraŭ, kaj ankaŭ hodiaŭ li est'is plen'a de ĝoj'o kaj optimism'o, t.e. antaŭ ol li met'is si'a'j'n pied'o'j'n en la bank'o'n. Li star'is antaŭ la tabul'o'j, kiu'j'n li opini'is elegant'a'j. Li sci'is, ke propr'a'senc'e la bank'o ne est'as bank'o, nur per'ant'o de hipotek'o'j, negoc'o'j de ter'kredit'o. Ĝi per'is la kredit'pet'o'j'n kaj dokument'o'j'n de bien'et'ul'o'j al la grand'a hipotek'a bank'o, prepar'is la skrib'aĵ'o'j'n, kontrol'is la inform'o'j'n kontraŭ kelk'a'j procent'o'j de la prunt'sum'o pro la serv'o'j. La afer'o ŝajn'is motiv'it'a kaj Gabrielo est'is feliĉ'a, ĉar la serv'o'j de la bank'o, kvankam ebl'e ne ĉiam neces'a'j, don'os al li pan'o'n. Li prem'is la buton'o'n de la sonor'il'o preciz'e laŭ la instrukci'o.

Pal'vizaĝ'a jun'a kontor'ist'in'o aper'is post la sonor'ig'o.

— Mi sci'as pri vi — ŝi dir'is. Mi'a nom'o est'as Marta Formik. Bon'ven'o'n!

Post salut'o al la mal'varm'e ĝentil'a ĝeneral'direktor'o Flav, al kies ĉambr'o Marta Formik gvid'is li'n, Gabrielo inter'kon'iĝ'is kun ali'a membr'o de la Flava dinasti'o, la frat'in'o de la bankier'o. Ŝi est'is la kas'ist'in'o de la entrepren'o. Ŝi'a volumen'o est'is eg'e ampleks'a kaj ŝi'a'j astronomi'e ŝvel'a'j kontur'o'j kaŭz'is angor'o'n al jun'a'j vir'o'j, kies konsci'a aŭ ne konsci'a pens'o est'is: ĉu vir'in'o'j pov'as trans'form'iĝ'i al tia monstr'o? Ŝi'a'j lakon'a'j komand'o'ton'o'j, kvazaŭ kanon'bru'o'j, trem'ig'is la tut'a'n bank'o'n, sam'e la sen'viv'a'n part'o'n de la inventar'o, kiel la viv'ant'o'j'n. Flav mem parol'is mal'laŭt'e kaj sen'pasi'e, escept'e okaz'o'j'n, kiam emfaz'o erar'ig'is li'a'n voĉ'o'n en alt'a'n falset'o'n.

En la ombr'o de la kolos'a kas'ist'in'o gaj'e ruĝ'is grand'a naz'o, kiu aparten'is al ĉef'revizor'o Feld. Ŝi prezent'is Gabrielon al li.

— Bon'a'n tag'o'n, sinjor'o Ĉef'revizor'o — dir'is Gabrielo.

— Ne ĉef'revizor'um'u al mi, dir'u al mi simpl'e Tomas'o — instig'is Feld Gabrielon. — Kial du bov'o'j en la sam'a stal'o titol'us unu la ali'a'n?

— Vin'barel'o! Se vi foj'e ne trink'us... — dir'is la kas'ist'in'o.

— Tiam vi cert'e ne vid'us mi'n ĉi tie.

— Ni ne mal'dung'as li'n pro kompat'o — dir'is la kas'ist'in'o, dum ŝi kun la fort'o de ne'kontraŭ'star'ebl'a natur'katastrof'o ŝov'is rapid'e Gabrielon en la ali'a'n ĉambr'o'n. — Li hav'as ne'kurac'ebl'a'n edz'in'o'n. Kancer'o! Kaj tut'a'n band'o'n de sen'eduk'a'j infan'o'j — ŝi al'don'is.

Feld efektiv'e est'is bon'eg'a matematik'ist'o, kaj mal'feliĉ'ul'o. En la alkohol'o li vid'is si'a'n sol'a'n medikament'o'n. Post la perd'o de si'a antaŭ'a posten'o, ĉi tie li sid'is firm'e. Oni ne kuraĝ'is mal'dung'i li'n. “Li sci'as tro mult'e” dir'is la bon'e inform'it'a'j. Oni toler'is, eĉ akcel'is li'a'j'n drink'em'o'n kaj plezur'plen'a'j'n alkohol'eksces'o'j'n per sub'aĉet'o'j. Li tim'is neniu'n kaj efektiv'e li est'is la sol'a, kiu ne tim'is la kolos'a'n kas'ist'in'o'n. Eĉ bankier'o Flav respekt'is eg'e si'a'n frat'in'o'n.

Escept'e la sten'o'tajp'ist'in'o'n Marta kaj la kontor'estr'o'n, ĉiu'j ali'a'j est'is periferi'ul'o'j de la burĝ'a soci'o. Marta est'is et'a filistr'in'o, kiu pal'e flor'is en la marĉ'o de la bank'o, tut'e ne kompren'ant'e, ke la teren'o, kie ŝi flor'as, est'as marĉ'o. Ŝi'a onkl'o, Pir'o, kiu ricev'is tiu'n ĉi krom'nom'o'n pro si'a strang'a kap'form'o, est'is la kontor'estr'o. Kun si'a'j najl'o'simil'a'j har'o'j kaj hajl'ant'a'j mal'laŭd'o'j en strang'a, eŭnuk'ec'a naz'ton'o, li re'memor'ig'is fremd'legi'a'j'n serĝent'o'j'n. Li est'is firm'a kolon'o de la bank'o. Laŭ si mem tre honest'e li pri'zorg'is si'a'n natur'a'n viv'task'o'n, t.e. la kontor'estr'a'n labor'o'n, kaj ankaŭ tiu'n task'o'n, kiu'n li konsider'is apud'a, tamen grav'a, t.e. for'tim'ig'i la jun'a'j'n kun'labor'ant'o'j'n el la agrabl'a proksim'o de Marta Formik, kiu ne est'is tut'e sen ĉarm'o.

La ceter'a'j ekspert'o'j, konsil'ant'o'j, direktor'o'j, sekretari'o'j — ĉar neni'u est'is sen'titol'a en la bank'o — est'is mizer'ul'o'j. Inter ili est'is du'on'idiot'a, mal'riĉ'iĝ'int'a, mal'jun'a aristokrat'o kun grandioz'a nom'o kaj sen la plej et'a sci'o pri tio, kio aparten'is al li'a task'o; jun'a, arogant'a eks'komiz'o, kies persvad'a talent'o ek'flor'is ĉi tie. Li est'is majstr'o bluf'i la kamp'ul'o'j'n, kiu'j sam'e ne pov'is mov'i si'n en tiu ret'o, kiel la viktim'o'j de la arane'o'j sen'mov'iĝ'as kaj hipnot'iĝ'as. La voj'o al karcer'o de tiu ĉi esper'ig'a eks'komiz'o jam est'is klar'e difin'it'a. En la bank'o ag'ad'is ĉ. 30-jar'a, stult'a kaj diboĉ'em'a “agronom'o”, kiu parol'is en suk'a, provinc'a dialekt'o. Tiu last'a komenc'is flirt'o'n kun la tri'a vir'in'o de la bank'o: ne-jun'a, ne-bel'a eks'edz'in'o, kies negativ'a'j'n kvalit'o'j'n egal'pes'is ŝi'a bon'kor'a ced'em'o kaj kompren'em'o. Ili'a am'o est'is akcept'it'a per la oficial'a ben'o de la bank'o, kio ceter'e est'is tre kompren'ebl'a, kiel la leg'ant'o mem pov'os baldaŭ konstat'i. Kelk'a'j “ĉef'konsil'ant'o'j” kaj “konsil'ant'o'j” plej oft'e labor'is ekster la bank'o. Tio signif'is, ke ili sem'is konstant'e. Ili sem'is fabel'o'j'n en la vilaĝ'o'j pri la unik'a kaj fabel'a potenc'o de la Bank'o Flav:

— Bon'e kompren'u — ili kutim'e dir'is al kamp'ul'o babil'em'a — la centr'a staci'dom'o de la ĉef'urb'o tial star'as tie, kie ĝi star'as, ĉar oni konstru'is ĝi'n ĝust'e tiu'lok'e por est'i proksim'e al ni'a bank'o. Pro la grand'a trafik'o.

La sem'o fal'is kaj la fam'o kresk'is.

* * *

— Terur'e mal'fru'e! — akcept'is la edz'in'et'o Gabrielon dum la vesper'o post la labor'debut'o. — Vi eĉ ne hav'is mon'o'n por manĝ'i iom.

— Est'u trankvil'a. Tag'mez'e ni ricev'is te'o'n kaj kolbas'o'n. Sen'pag'e!

— Kiel afabl'e!

— Afabl'e, sed ne tre... Ĉar sinjor'o Flav sufer'as pro persekut'mani'o.

— Mi ne kompren'as. Tial li don'us ekstr'a'n manĝ'o'n?

— Jes. Li vol'as, ke la bank'o sorb'u ni'a'n viv'o'n: ke li konstant'e vid'u kaj aŭd'u ni'n. Nur pro la konstru'a kriz'o li ne establ'as konstant'a'n loĝ'ej'o'n al ni en la bank'o. Ia'spec'a'n monaĥ'ej'o'n por kontor'ist'o'j kun dev'o de silent'o. Sekret'o'j, vi kompren'as... li ne vol'as, ke ni dis'port'u ili'n... Tial li aĉet'as ni'a'n favor'o'n kaj ankaŭ ni'a'n temp'o'n per kolbas'o.

— Sekret'o'j?

— Nur komerc'a'j. Pri ili parol'u al neni'u! Eĉ ne al mi! Pri'pens'u, ke per babil'em'o vi risk'us mi'a'n salajr'o'n kun la kolbas'porci'o kaj tiu'j'n de la ceter'a'j du'dek ĉifon'ul'o'j.

— Mi kompren'as neni'o'n...

— Nu, ke vi kompren'u: Imag'u, ke vi est'as kamp'ul'in'o. Vi hav'as et'a'n ter'pec'o'n kaj vi vol'as hav'i prunt'o'n baz'e de tiu. Vi dezir'as hipotek'o'n. Vi ven'as al la fam'a Bank'o Flav. En'ir'ant'e la dom'o'n vi tuj rimark'as, ke ĝi ampleks'as nur unu etaĝ'o'n.

— Sed tio ne est'as danĝer'a sekret'o!

— Danĝer'o? La dub'o est'as la patr'in'o de la danĝer'o'j. Tio est'as mal'nov'a tez'o. Nu, vi sonor'ig'as, kiel marmor'tabul'et'o indik'as, kiu'n vi ĝust'e silab'um'is; vi'n akcept'as kontor'ist'in'o. En la vestibl'o — ne tre grand'a — vi gap'as por moment'o: “Mi'a Di'o, kiom da pord'o'j!”, ĉar tio est'as ne'kutim'a al vi'a'j okul'o'j. Ili kutim'iĝ'is al mal'pli alt'a'j pord'et'o'j de pork'ej'o'j...

— Vi est'as impertinent'a...

— Mi dir'is, ke vi est'as nun kamp'ul'in'o. Nu, vi rigard'as al la plej larĝ'a pord'o, sur kiu est'as tabul'o: kas'kontor'o. Tiu pord'o est'as ver'e mir'ig'a.

— Kiel pord'o pov'as est'i tiel mir'ig'a. Ĉu antikv'a?

— Ne, sed ĝi efektiv'e gvid'as al la kas'ĉambr'o.

— Mi ne kompren'as...

— Ĉar vi est'as kamp'ul'in'o — hm! mal'spert'a. La apud'a pord'o ekzempl'e indik'as: kiras'depon'ej'o. Tiu pord'o ferm'as koridor'o'n gvid'ant'a'n rekt'e al la privat'a kuir'ej'o de la bankier'o.

— Vi babil'as...

— Sed est'as tiel! Mal'antaŭ la pord'o de la indik'it'a prokur'ist'o sid'as sen'dent'a mal'jun'ul'o, kiu tut'tag'e stamp'as leter'o'j'n kaj maĉ'as, kraĉ'as tabak'o'n. La bank'o hav'as absolut'a'n mond'o'rekord'o'n en korespond'ad'o. Impon'a'j leter'o'j! La konsil'ej'o est'as labor'ĉambr'o de ekonomi'a'j ŝip'romp'it'o'j, mens'mal'fort'ul'o'j kaj fripon'o'j. Tie sid'as mi. Mi ne sci'as, al kiu kategori'o mi aparten'as. Sed eĉ pli interes'a est'as la pord'o: Ĉef'sekretari'o. Tiu ĉi pord'o nom'e konserv'as grand'a'j'n sekret'o'j'n. Ĝi gvid'as rekt'e en la neces'ej'o'n... Vi rid'eg'as...

— Vi mensog'as amuz'e. Mi ja pov'us mal'ferm'i la pord'o'n, mi ebl'e vol'us parol'i kun la sekretari'o kaj tiel mi ven'us en la sekret'ej'o'n. Kaj la tut'a bluf'o est'us sen'mask'ig'it'a.

— Stult'a kamp'ul'in'o! Vi pov'as mal'ferm'i neni'o'n. Oni konstant'e akompan'as vi'n, ĝis vi for'las'as la bank'o'n. Vi pov'us ven'i al la sekret'ej'o nur el la intern'a ĉambr'o, kio'n vi ne kuraĝ'as. Se vi tamen kuraĝ'us, vi pov'us re'ir'i nur tra la sam'a pord'o, t.e. al la intern'a ĉambr'o. La ali'a pord'o, sur kiu est'as la indik'o, est'as konstant'e ŝlos'it'a.

— Aĉ'a tromp'o! — erupci'is el la jun'a vir'in'o.

Ŝi'a rev'kastel'o pri cert'a kaj honest'a ekzist'o subit'e kolaps'is.

— Tromp'o? Flav nur perd'is la mezur'o'n. Li iom'et'e tro'ig'as. Li ne alt'e taks'as si'a'n publik'o'n. Sed ceter'e li varb'as klient'o'j'n laŭ kutim'a recept'o. Per ŝajn'ig'o, grand'a'j vort'o'j. Ne'super'ebl'a kvalit'o! Mirakl'a'j prez'o'j! Li ŝajn'ig'as hav'i grand'a'n bank'o'n, sed ali'flank'e li labor'as nur por si'a procent'part'o, kiu'n li klopod'as pli'alt'ig'i. Fals'a'j tabul'o'j? Ni'a tut'a viv'o konsist'as el tia'j. Ni konstant'e hav'as antaŭ ni la tabul'o'n: Ne mort'ig'u! kaj ricev'as medal'o'n por amas'murd'o'j en la milit'o. Kaj tiel plu!

— Vi est'as lac'a kaj amar'a!

— Ne tro, sed mi ne plu vol'as parad'i per ideal'ism'o. Se sinjor'o Flav ne far'os i'o'n rekt'e abomen'a'n, la sekret'a'j pord'o'j ne interes'os mi'n. Sed mi prov'os defend'i mi'a'n normal'a'n labor'tag'o'n kontraŭ la kolbas'porci'o'j. Dek'tri hor'o'j — iom tro long'a labor'tag'o!

— Ho, kiel mal'fru'e est'as! Vi ne hav'os temp'o'n por dorm'i!

* * *

Dum la unu'a semajn'o Gabrielo labor'is sol'a en ĉambr'et'o. Malgraŭ ĉiu kontraŭ'star'o li vend'is si'a'n tag'mez'a'n paŭz'o'n por la viand'pec'o'j. Sinjor'o Flav sci'is la manier'o'n, kiel cert'ig'i la tag'mez'a'j'n hor'o'j'n por la bank'o. Por la vesper'o'j li hav'is ali'a'n metod'o'n. Kiam oni komenc'is streĉ'i si'a'j'n membr'o'j'n por fin'i la tag'o'n, Flav sen'bru'e en'ven'is en la plej grand'a'n ĉambr'o'n, kie oni komenc'is pri'trakt'i la okaz'int'aĵ'o'j'n de la tag'o. Li en'ven'is kaj komenc'is mal'laŭt'a'n, amik'a'n diskut'o'n kun iu elekt'it'o, kiu sent'is si'n flat'at'a. Baldaŭ ankaŭ la ceter'a'j ek'interes'iĝ'is kaj ek'konkurs'is por la favor'o de la ĝeneral'direktor'o kaj emfaz'e aprob'is kaj laŭd'is la el'dir'o'j'n de la ĉef'o, rid'eg'is pri li'a'j sprit'aĵ'o'j, preciz'e kiel tio kutim'e okaz'as dum la labor'temp'o. Post'e oni ir'as hejm'e'n kaj dir'as: “Mal'jun'a idiot'o!”

— Ni bezon'as perfekt'a'n propagand'aparat'o'n — bankier'o Flav deklar'is tiu'n vesper'o'n, kiel konklud'o'n de la inter'parol'o. — Ĉiu ni'a paŝ'o dev'as est'is perfekt'e administr'at'a. Ni dev'os varb'i al la bank'o ĉiu'n unu'op'a'n vilaĝ'an'o'n en la tut'a distrikt'o. Administr'i! — li dir'is ankoraŭ'foj'e kaj li'a voĉ'o trans'ir'is en la kon'at'a'n falset'o'n. Sur li'a'j vaks'kolor'a'j vang'o'j ek'brul'is ruĝ'a'j makul'o'j, sed la tut'a vizaĝ'o rest'is iel pup'ec'a. Ankaŭ la mal'varm'a'j, sen'esprim'a'j okul'o'j nur pli'glob'iĝ'is.

— Oni ne pov'as administr'i la hazard'o'n — el'glit'is la pens'o el la buŝ'o de Gabrielo. Est'iĝ'is silent'o. Bankier'o Flav rigard'is en la aer'o'n. Li ne trov'is respond'o'n, kaj la vesper'o fin'iĝ'is iom pli fru'e ol kutim'e. Sed fakt'e jam est'is preskaŭ la naŭ'a.

* * *

Ĝis nun Gabrielo ne far'is mem'star'a'n labor'o'n; li nur revizi'is la grund'registr'a'j'n dokument'o'j'n. Pri la cirkonstanc'o'j li decid'is ne pens'i. Li jam sci'is, ke Flav komenc'is si'a'n karier'o'n kiel uzur'ist'o, kiu lert'e kaŝ'is la alt'eg'a'j'n rent'o'j'n, kiu'j'n jun'a'j, facil'man'a'j kaj moment'e mal'esper'a'j aristokrat'id'o'j, aŭ ili'a'j famili'o'j, pag'is al li. Kiam tiu ĉi negoc'o iĝ'is part'e tro risk'a, part'e iom tro mal'estim'at'a, Flav fond'is la Famili'a'n Bank'o'n. La sistem'o rapid'e evolu'is kaj fin'e la entrepren'o est'is tut'e pret'a kun si'a'j pord'o'j, kun si'a perfekt'a gvid-aranĝ'o, kiu'n la klient'o'j pov'is konsider'i nur kiel mir'ind'a'n pri'zorg'em'o'n kaj ĝentil'ec'o'n, kun si'a'j konsil'ant'o'j kaj ekonom'o'j kaj ĉef'e kun si'a majstr'a komisi'a leter'o. Tiu ĉi leter'o est'is ampleks'a, kvar'paĝ'a, hektograf'it'a dokument'o, kies mal'plen'a'j'n part'o'j'n oni plen'ig'is per skrib'maŝin'o aŭ ink'o. Ĝi hav'is amas'o'n da alt'stil'a'j paragraf'o'j por pruv'i, kiel serioz'a konsider'as la bank'o la kredit'pretend'o'n de la kamp'ul'o. Inter la paragraf'o'j, proksim'e al la fin'o de la leter'o, tamen ne tut'e ĉe ties fin'o (kie ebl'e la kamp'ul'o jam vek'iĝ'is), est'is paragraf'o, kiu fiks'is la serv'o'procent'o'j'n de la bank'o.

Ĝeneral'e la kamp'ul'o'j sent'is si'n en la unu'a'j moment'o'j kvazaŭ en la ĉiel'o. Oni sid'ig'is ili'n kaj tre afabl'e oni demand'is, kiom da prunt'o ili bezon'as. Laŭ normal'a logik'o la kamp'ul'o dir'is almenaŭ la du'obl'o'n de tiu sum'o, kiu est'is likvid'ebl'a laŭ la kvalit'o kaj grand'ec'o de la ter'pec'o. Oni tuj skrib'is tiu'n ĉi sum'o'n en la komisi'a'n leter'o'n kaj la serv'procent'a paragraf'o cert'ig'is la serv'o'procent'o'j'n de la Flava Bank'o laŭ la dezir'at'a sum'o. La deĵor'ant'a konsil'ant'o antaŭ'murmur'is la leter'o'n al la klient'o, kiu re'trov'is si'n mem nur ĉe la last'a part'o de la 120 kilo'metr'o'j'n rapid'a leg'ad'o:

“Komplet'e kompren'ant'e tiu'n ĉi, al mi klar'ig'it'a'n dokument'o'n, mi konfirm'as ĝi'n per mi'a sub'skrib'o.”

Oni vid'is antaŭ si la grand'sum'a'n prunt'o'n; oni sub'skrib'is, kaj provizor'e oni tut'e ne hav'is ide'o'n pri tio, ke krom la Famili'a Bank'o Flav ankaŭ la ver'a, mon'likvid'ant'a bank'o al'don'os si'a'j'n kost'o'j'n. La kost'o'j iĝ'is grand'a'j, la prunt'sum'o mal'grand'a, sed kiam oni bezon'as mon'o'n, oni akcept'as. Tiom pli ĉar laŭ la komisi'a leter'o la Famili'a Bank'o jam inter'temp'e registr'ig'is si'a'n postul'o'n pri la serv'procent'a sum'o. Tio okaz'is antaŭ la likvid'ig'o de la hipotek'o, sekv'e ankaŭ en tia'j okaz'o'j, kiam la Hipotek'a Bank'o rifuz'is la pet'o'n. (Pli post'e la publik'o ek'atent'is pri la postul'o'j de la Flava Bank'o, sed tio okaz'is mult'e pli mal'fru'e kaj sinjor'o Flav inter'temp'e cert'ig'is al si jur'e tut'e ne atak'ebl'a'j'n gras'a'j'n honorari'o'j'n.)

La lund'a tag'o komenc'iĝ'is kun du sensaci'o'j. La unu'a est'is, ke Pir'o, la kontor'estr'o, prezent'is la nov'a'n lok'o'n de Gabrielo en la grand'a ĉambr'o kaj inform'is li'n, ke li'a titol'o est'os de nun: jur'a sekci'estr'o. Pir'o mal'aper'is, li hav'is privat'a'n konferenc'o'n en la privat'a sankt'ej'o de bankier'o Flav kaj ankaŭ la kas'ist'in'o ankoraŭ ne al'ven'is. Est'is fru'e.

Iom post'e al'ven'is kamp'ul'o kun bel'a, blank'a, viv'ant'a, jun'a kok'in'o. Li decid'is propon'i la kok'in'o'n al la afabl'a konsil'ant'o, kiu promes'is al li rapid'e likvid'ot'a'n hipotek'o'n. La afer'o est'is tre urĝ'a, kaj li esper'is pli'rapid'ig'i la decid'o'n per la ofer'o de la blank'a kok'in'o, promes'ant'a bon'a'n gust'o'n. La eks'komiz'o est'is la koncern'a deĵor'ant'o; li dank'is kaj promes'is far'i ĉio'n ebl'a'n (kaj li ankaŭ esper'is far'i tio'n). Li mem est'is sol'ul'o en la urb'o, kaj post iom da cerb'um'ad'o li decid'is lot'um'i la kok'in'o'n inter la koleg'o'j. Kompren'ebl'e ĉiu aĉet'is si'a'n numer'o'n kaj al la afer'o favor'is, ke la “fripon'ar'o” t.e. la ĉef'o'j, ne ĉe'est'is. La kok'in'o ricev'is pan'er'o'j'n, kiu'j'n ĝi tuj kvitanc'is sur la plank'o. Post tio Marta dev'is zorg'i pri ĝi. Est'is bel'a, agrabl'a tag'o. La viv'o vigl'is antaŭ la mal'ferm'it'a'j fenestr'o'j kaj ankaŭ en la ĉambr'o, kie la paper'pec'o'j est'is jam pret'a'j, kaj ĉiu kun streĉ'o atend'is, kiu gajn'os la kok'in'o'n. Oni sent'is anticip'e la gust'o'n de la blank'a kok'in'o. La kok'in'o mem ne hav'is interes'o'n pri la lot'um'ad'o, sed ĝu'is la liber'ec'o'n, ĉar en la grand'a ekscit'iĝ'o Marta las'is ĝi'n el si'a man'o. La fil'o de la dom'serv'ist'o dev'is el'tir'i la nom'o'n de la gajn'ant'o kaj subit'e iĝ'is silent'o en la ĉambr'o. Ĉiu star'is ĉe la ĉapel'o. — Gabrielo Gal — anonc'is la knab'o la rezult'o'n. Gabrielon okup'is la ĝoj'o. Li gajn'is la kok'in'o'n. Kiel grandioz'a surpriz'o ĝi est'os. Kia tag'manĝ'o! — Dank'o'n, dank'o'n! Bon'vol'u do don'i al mi la kok'in'o'n!

— Jes, kie est'as la kok'in'o? — demand'is Marta, kiu ver'e ĝoj'is pro la bon'ŝanc'o de la simpati'a, nov'a koleg'o.

— Jesuo! — ŝi kri'is post'e. Ŝi montr'is al la fenestr'o. Oni kur'is al la fenestr'o. La blank'a kok'in'o en tiu moment'o est'is sur'vetur'at'a de ŝarĝ'aŭt'o. El ĝi dum unu sekund'o far'iĝ'is la plej plat'a kok'in'o de la mond'o. Kaj la plej funebr'at'a. Sed nur sekret'e, ĉar est'is danĝer'e montr'i si'a'j'n sent'o'j'n en la bank'o. Gabrielo tim'is, ke iu mok'os li'n, sed eĉ la plej cinik'a'j koleg'o'j silent'is. Marta Formik plor'et'is. Post'e aper'is la unu'a'n foj'o'n en la bank'o Johano Tobias, kaj inter ali'a'j ankaŭ pro li la konsil'ant'o'j, ekspert'o'j, ekonom'o'j forges'is la tragedi'o'n de la kok'in'o, kiu las'is profund'a'n vund'o'n de mal'pli'valor'a kompleks'o nur en la anim'o de la mal'bon'ŝanc'a jur'a sekci'estr'o.

Johano Tobias est'is mal'jun'a vilaĝ'an'o, kies afabl'a'n kaj rid'em'a'n vizaĝ'o'n la natur'o kompon'is el du kolor'o'j: el la ruĝ'o de la peoni'o kaj el la arĝent'a har'kolor'o. Sub tiu dik'e bon'viv'a kaj epikura, al'log'a ekster'aĵ'o kaŝ'is si'n grand'a optimism'o kun'iĝ'ant'a kun san'a kaj ruz'a prudent'o kaj vigl'a suspekt'em'o. Li est'is liber'a hom'o, jam de'long'e vidv'o kaj ankaŭ li'a'j infan'o'j jam mal'aper'is. Li hav'is neniu'n, sed sam'temp'e li aparten'is al la tut'a mond'o. Mond'o en tiu ĉi okaz'o — kiel ceter'e ĉiam — signif'as i'o'n diminutiv'a'n, en la okaz'o de onkl'o Tobias la vilaĝ'o'n. Pro divers'a'j kaŭz'o'j li ne hav'is publik'a'n ofic'o'n en la vilaĝ'o, sed li est'is ŝat'at'a gast'o en ĉiu dom'o, kaj volont'e oni don'is al li komisi'o'j'n, kiu'j'n li pri'zorg'is kun zorg'em'o kaj lert'ec'o. Kiam li aper'is en la bank'o, la sorĉ'o de li'a bohem'a optimism'o tuj sent'ig'is si'a'n efik'o'n, kvankam li tiu'n foj'o'n rest'is nur dum mal'long'a temp'o. Li dev'is aranĝ'i en la ĉef'urb'o afer'o'n de mal'grand'a hered'aĵ'o kaj li pet'is, ke la “bank'sinjor'o'j” help'u li'n pri tio. Morgaŭ li re'ven'os pro ali'a afer'o: li'a'j sam'vilaĝ'an'o'j, almenaŭ du'dek kamp'ul'o'j, komisi'is li'n inform'iĝ'i pri la ebl'ec'o'j de hipotek'o. Du'dek klient'o'j je unu foj'o, tio ne est'is bagatel'o. Onkl'o Tobias ricev'is la dezir'at'a'n help'o'n, kaj akompan'at'e de afabl'a konsil'ant'o li for'las'is la bank'o'n.

* * *

Gabrielo ricev'is si'a'n unu'a'n klient'o'n, nokt'vizaĝ'a'n, suspekt'em'a'n vilaĝ'an'o'n. Li'n ankoraŭ turment'is la mok'a lud'o de la fatal'o pri bon'ŝanc'o kaj mal'bon'ŝanc'o, kiu'n li opini'is aranĝ'it'a de la destin'o. Li parol'is mal'mult'e, kio ceter'e per si mem ne efik'is mal'bon'e. La suspekt'em'o de la kamp'ul'o ne vek'iĝ'is. Mal'e: li est'is kontent'a, ke li ven'is al tia suveren'e oficial'a sinjor'o. Gabrielo not'is la neces'a'j'n inform'o'j'n kaj demand'is si'a'n klient'o'n pri la dezir'at'a sum'o.

— Mi bezon'us kvar'mil por la ripar'o'j de la dom'o kaj por la sem'aĵ'o'j. Ankaŭ por la edz'in'iĝ'o de mi'a fil'in'o mi bezon'as iom. Est'u bon'vol'a don'i al mi kvin'mil.

Evident'e li konsider'is Gabrielon mon'sak'ul'o. Sed la sum'o est'is eg'e alt'a; ĝi super'is eĉ la valor'o'n de la tut'a grund'o kaj plug'ej'o. Gabrielo al'rigard'is la kamp'ul'o'n, kiu atend'is humil'e, sed kun mal'hel'a mien'o:

— Bedaŭr'ind'e vi'a ter'o ne sufiĉ'as por tiel grand'a sum'o.

— Grand'a sum'o? Kvin mil? Mi'a ter'o? Ties pan'o'n eĉ la anĝel'o'j de la alt'a ĉiel'o pov'us manĝ'i. Nu, sinjor'o, bon'vol'u dir'i, kiom vi vol'as don'i? Sed dir'u honest'a'n sum'o'n...

— Ne mi don'as la prunt'o'n. Ĝi de'pend'as de la oficial'a taks'ad'o de la ter'o kaj la dom'o. Sed laŭ mi la sum'o est'os ĉirkaŭ mil kron'o'j.

La klient'o koler'e ĉif'is si'a'n ĉap'o'n; li ne plu est'is ĝentil'a:

— Ĉu vi ne tim'as, ke la ĉiel'o fal'os sur vi'n? Mil kron'o'j'n!

Tiu ĉi kamp'ul'o est'as plen'a de la ĉiel'o. Mi vol'us demand'i li'n, pens'is Gabrielo, kiel li rilat'ig'as la ĉiel'o'n al mi'a plat'ig'it'a kok'in'o. Sed li dir'is mild'e:

— Kio'n mi pov'us far'i kontraŭ la regul'o'j? Ceter'e ni vid'os post'e.

Sed la kamp'ul'o ne plu vol'is rest'i. For'ir'ant'e, li blasfem'is kaj insult'is en zorg'e rond'a'j fraz'o'j ĉiu'j'n est'int'a'j'n, est'ant'a'j'n kaj est'ont'a'j'n parenc'o'j'n de Gabrielo, ne forges'ant'e li'n mem, inkluziv'e la bank'o'n. La bru'o est'is sufiĉ'e grand'a, sed la kamp'ul'o ne est'is halt'ig'ebl'a. Gabrielo dev'is raport'i en la intern'a, rembur'it'a ĉambr'o. Post la unu'a katastrof'o de la tag'o li jam toler'is tiu'n ĉi du'a'n kun la apati'o de martir'o'j, kvankam la ge'frat'o'j Flav aranĝ'is ver'a'n infer'o'n. Falset'o'j de la bankier'o kaj vort'o'tondr'o'j de la kas'ist'in'o zigzag'is ĉirkaŭ la kap'o de Gabrielo. La riproĉ'o'j plej'part'e ne est'is direkt'it'a'j rekt'e al li, sed est'is en tia form'o:

Flav: Tiel oni prezent'as si'a'n dank'o'n ke mi don'as pan'o'n. Sen mi oni mal'sat'mort'us.

La Kas'ist'in'o: Jes, mi ĉiam dir'is, ke vi ne dev'us gras'ig'i tiu'j'n ĉi sen'taŭg'ul'o'j'n. Ili nur atend'as la okaz'o'n por detru'i ni'n.

Gabrielo star'is sen'mov'e. La Kas'ist'in'o turn'is si'n nun rekt'e al li. Ĝis nun oni priktraktis li'n, kvazaŭ li ne ĉe'est'us.

— Montr'u al mi la komisi'a'n leter'o'n. Tio'n vi tamen hav'as.

— Ne ekzist'as komisi'a leter'o.

— Ne ekzist'as? Ĉu ne ekzist'as?

— Kompren'ebl'e ne. La klient'o vol'is hav'i 5000 kron'o'j'n. En bon'a okaz'o li ricev'us 1000 kron'o'j'n. Mi ne pov'as sub'skrib'ig'i komisi'a'n leter'o'n, laŭ kiu li dev'us pag'i al ni 5 procent'o'j'n laŭ la dezir'at'a sum'o plus la kost'o'j'n laŭ la dezir'at'a sum'o. En'tut'e li ricev'us nur la du'on'o'n de la sum'o, pri kiu li tut'e ne vol'is eĉ aŭd'i.

Flav mut'iĝ'is pro la koler'o. Sed ne la Kas'ist'in'o:

— Anĝel'o en la bank'o! Ver'a anĝel'et'o! Sed rimark'u bon'e, anĝel'et'o mi'a, se vi nur ankoraŭ unu'foj'e ne komenc'as per la sub'skrib'ig'o kaj cert'ig'o de ni'a'j procent'o'j laŭ tiu sum'o, kiu'n la klient'o dezir'as hav'i, vi uz'os vi'a'j'n flug'il'o'j'n. Vi flug'os!

* * *

La dilem'o'j kaj problem'o'j pri la respond'ec'o de la unu'op'ul'o en la fripon'aĵ'o'j de la hom'a soci'o, pri la respond'ec'o al si mem kaj al si'a'j proksim'ul'o'j turment'is li'n dum iom da temp'o. Fin'e li eskap'is al si'a bon'far'a san'difekt'o. Li re'fal'is en si'a'n antaŭ'a'n mal'san'o'n, kaj dum la tut'a jar'o li pov'is pens'i nur pri si mem. Sed dum la last'a'j tag'o'j en la bank'o li vid'is ies subit'a'n sukces'o'n en la entrepren'o.

Johano Tobias, la mal'jun'a optimist'o, bon'ord'e re'aper'is en la bank'o kaj nun li prezent'is la pet'o'n pri hipotek'o de mult'a'j kamp'ul'o'j, kies komisi'o'n li per'is. La negoc'o est'is grav'a kaj tre esper'ig'a. La grav'ul'o'j inter'konsil'iĝ'is en la intern'a ĉambr'o, dum'e Johano Tobias seren'ig'is la humor'o'n de la rest'ant'o'j, vag'is de unu tabl'o al la ali'a, rigard'is tra la fenestr'o al la vigl'a strat'o, koment'is la veter'o'n kaj la ĝeneral'a'n stat'o'n de la mond'o, fin'e — neni'u sci'is kiel tio okaz'is — li mal'aper'is. La organizaci'o de la bank'o funkci'is ne sen'erar'e. La person'a gard'ist'o de onkl'o Tobias est'is en la konferenc'o. Onkl'o Tobias ne'rimark'at'e ven'is dum si'a'j vag'ad'o'j en la mal'hel'a'n neces'ej'o'n. Li ne rimark'is la elektr'a'n kontakt'il'o'n kaj lum'ig'is al si per alumet'o. Oni jam fervor'e serĉ'is li'n, kiam li aper'is en la kas'ĉambr'o. Li ven'is de ekster'e. Ne'zorg'it'a pantalon'a buton'o atest'is pri la lok'o, kie li est'is. La malic'a hazard'o vol'is, ke la pur'ig'ist'in'o forges'is en la serur'o ŝlos'il'o'n de la pord'o, gvid'ant'a'n al la vestibl'o. Terur'e. Nun la kamp'ul'o pov'is konvink'iĝ'i pri la eŭfemism'o de la tabul'et'o: Ĉef'sekretari'o. Sed onkl'o Tobias star'is tie, bon'humor'e kun si'a ne'zorg'it'a tualet'o, ne rimark'ant'e, ke li renvers'is la tut'a'n, zorg'e konstru'it'a'n financ'psikologi'a'n ekvilibr'o'n. La hazard'o efektiv'e ne est'as administraci'ebl'a, pens'is sinjor'o Flav. Iĝ'is ĝeneral'a panik'o.

Flav tamen re'trov'is nun si'a'n parol'kapabl'o'n:

— De kie vi ven'as — li demand'is kun indign'a akcent'o.

— Diven'u — dir'is petol'e Tobias. — Vi hav'as tiel bel'a'j'n ĉambr'o'j'n por ĉio. Sed est'as tro mal'lum'e tie. Oni pov'us en'fal'i. Kaj mi ne kompren'as, kiu spirit'o ŝlos'is la pord'o'n de'intern'e. Kaj mi el'ven'is ali'lok'e. Kiel tio pov'as est'i? Ĉio ’stas diabl'e strang'a! Mi ja ne trink'is hodiaŭ.

La vort'o'j son'is kiel sarkasm'a'j akuz'o'j. Ruz'a fripon'o! Li cert'e ir'os rekt'e al la redakt'ej'o de la “Voĉ'o de la Ter'o”!

Oni re'gvid'is Johanon Tobias al la grand'a kontor'o. La konsil'ant'ar'o aranĝ'is nov'a'n, rapid'a'n kun'ven'o'n en la intern'a ĉambr'o. Est'is akcent'it'e, ke la estr'ar'o de la bank'o ne konsider'as la afer'o'n viv'grav'a, eĉ se la bank'o pro tia mal'zorg'em'o dev'os ĉes'ig'i si'a'n funkci'o'n; sed la mizer'a konsil'ant'ar'o pri'pens'u la afer'o'n, ĉu ekzist'as ia rimed'o, ĉar pov'as okaz'i, ke oni baldaŭ dev'os re'ir'i en la mizer'o'n, de kie la zorg'em'o de bankier'o Flav sav'is la ĉe'est'ant'o'j'n.

La cerb'o'j labor'is sub alt'frekvenc'o. La plan'o nask'iĝ'is.

— Sinjor'o Tobias — dir'is ĝeneral'direktor'o Flav — dum ni'a mal'long'a inter'kon'ec'o vi don'is mult'e da sign'o'j pri vi'a'j kapabl'o'j kiel ter'kultur'ist'o kaj hom'kon'ant'o...

Tobias ek'flar'is i'o'n. Li suspekt'is iu'n artifik'o'n. Li ne respond'is, sed per rigard'o cel'ant'e la pord'o'n li plen'ig'is la ĉambr'o'n per pip'fum'a nebul'spiral'o, van'e serĉ'ant'e taŭg'a'n punkt'o'n por sput'i. Fin'e li pren'is si'a'n ruĝ'blu'a'n poŝ'tuk'o'n kaj li, kiu est'is tiel lert'a pri sput'ad'o, mal'lert'e lok'is la super'flu'a'n saliv'o'n en la poŝ'tuk'o'n. Bankier'o Flav daŭr'ig'is:

— Vi ven'is al ni kun util'a'j serv'o'j kaj ni volont'e hav'us vi'n ĉe ni konstant'e. Vi pov'us help'i ni'n kaj ankaŭ la kredit'bezon'ant'a'n publik'o'n, kiu vizit'as ni'n. Inter'ŝanĝ'e ni zorg'us pri tio, ke vi hav'u agrabl'a'n, komfort'a'n viv'o'n. Mi ne dub'as, ke vi akcept'os ni'a'n propon'o'n. Vi ricev'os elegant'a'n uniform'o'n, mal'ferm'os la pord'o'n al la klient'o'j kaj far'os inform'a'n serv'o'n; vi ricev'os bon'a'n titol'o'n kaj tre bon'a'n salajr'o'n... ni nom'os vi'n agrikultur'a ĉef'inform'ist'o, sinjor'o ĉef'inform'ist'o...

— Agrikultur'a kio? Kia diabl'o mi est'os? Ne, sinjor'o general'o, direktor'general'o, mi ne kred'as, ke mi est'as sufiĉ'e grand'a bov'o por labor'i ĉi tie.

Flav persist'is.

— Cert'e vi est'as eg'e taŭg'a por tiu posten'o. Mi jam de'long'e serĉ'as iu'n por ĝi. Kiam mi ek'vid'is vi'n maten'e, vi ek'plaĉ'is al mi; mi'a unu'a pens'o est'is: ni dev'us gajn'i tiu'n Johanon Tobias por ni'a bank'o. Vi ricev'os ĉe mi ĉambr'o'n, manĝ'o'n kaj ĉiu'monat'e 100 kron'o'j'n.

— Sonĝ'o aŭ mensog'o? — demand'is si'n Tobias. — Ne, sinjor'o, mi est'as Simpl'ul'o, kiu eĉ ne...

— Sed ni bezon'as ĝust'e vi'n, vi'a'n honest'a'n, san'a'n provinc'ec'o'n. Mi vid'as, ke vi vol'as dir'i jes. Vi do rest'u tuj ĉe ni. Est'as tre grav'e, ke vi tuj komenc'u. Nun est'as ni'a grand'a sezon'o kaj vi kompren'as, ke mi konsider'as tre grav'a, ke vi tuj, jam hodiaŭ komenc'u vi'a'n labor'o'n.

— Sed unu'e mi vol'as vojaĝ'i hejm'e'n. Parol'i kun...

— Ne, sinjor'o Tobias, moment'e tio est'as ne'ebl'a kaj ni bon'e zorg'os pri vi. Tut'e komplet'e. Post kelk'a'j tag'o'j ebl'e ni pov'os liber'ig'i vi'n kaj vi pov'os por iom da temp'o vojaĝ'i hejm'e'n por pri'zorg'i vi'a'j'n afer'o'j'n.

Johano Tobias hav'is i'a'n suspekt'o'n. La afer'o ne plaĉ'is al li. Li ne vol'as rest'i objekt'o de mok'o, se li rest'as en hont'o. Se ekzempl'e oni el'ĵet'as li'n de ĉi tie. Okaz'u kio ajn, sed li dev'as vojaĝ'i hejm'e'n, parol'i kun la hom'o'j. Li ek'ir'is al la pord'o.

— Mi nepr'e dev'as vetur'i hejm'e'n. Sed ven'ont'semajn'e mi re'ven'os...

Sur la vang'o'j de Flav aper'is la ruĝ'a'j makul'o'j. Li est'is mal'esper'a:

— Sed tio est'as tut'e ne'ebl'a, sinjor'o Tobias.

— Mi ir'os do, adiaŭ do!

Flav sent'is, ke ĉio est'as perd'it'a. Se tiu ĉi aĉ'ul'o re'vetur'os, la afer'o publik'iĝ'os. Ne mult'e help'os, se oni rapid'e for'ig'os la tabul'o'j'n. La prestiĝ'o de la bank'o nepr'e fal'os. Oni mok'os kaj rid'os kaj neni'o help'os.

La kolos'a natur'fort'o, la kas'ist'in'o, sent'is, ke nun ŝi dev'as ag'i. Ŝi ek'pren'is la man'o'n de Johano Tobias kaj tir'is li'n en la intern'a'n ĉambr'o'n:

— Sinjor'o Tobias, rigard'u tiu'j'n du cent'kron'a'j'n mon'bilet'o'j'n. Ili est'os vi'a'j, se vi, hm, ne parol'os pri la propon'o de mi'a frat'o kaj kompren'ebl'e ne pri la ali'a'j afer'o'j en la bank'o. Vi kompren'as, komerc'a'j entrepren'o'j hav'as sekret'o'j'n. Ni hav'as fort'a'n konkurenc'o'n. Vi ricev'os ili'n... — ŝi al'don'is, ankoraŭ unu'foj'e sving'ant'e la mon'o'n antaŭ la naz'o de Tobias.

— Kio'n mi dev'as far'i por ili? — demand'is la mal'jun'ul'o, kiu ankoraŭ ne kompren'is la afer'o'n.

— Nur silent'i. Kaj sub'skrib'i tiu'n ĉi kvitanc'o'n. Je vi'a honor'o. Ni kompren'as la afer'o'n, ĉu ne? Vi est'as honest'ul'o kaj ankaŭ mi est'as sincer'a...

Post solen'a man'prem'ad'o la mon'o ŝanĝ'is posed'ant'o'n. Al la natur'katastrof'a energi'o de la Kas'ist'in'o oni ne pov'is kontraŭ'star'i.

— Sinjor'o Korb, kiel ni decid'is pli fru'e, vi vetur'u kun sinjor'o Tobias kaj kolekt'u la dokument'o'j'n kaj inform'o'j'n pri la klient'o'j, kiu'j dezir'as hipotek'o'n. La trajn'o ek'vetur'os post unu hor'o. Ĉu kompren'it'e?

— Komplet'e.

— Vi, vir'o'j, est'as inert'a ŝaf'ar'o! Inkluziv'e vi — dir'is la Natur'katastrof'o al si'a frat'o.

Onkl'o Tobias kaj konsil'ant'o Korb jam est'is sur'strat'e. La mal'jun'ul'o ne montr'is si'n parol'em'a. Li cerb'um'ad'is. Io konfuz'is li'n kaj li ne pov'is sufiĉ'e ĝoj'i pro la mon'o. Ke li ne pov'os parol'i pri la afer'o, kiu ŝvel'ig'is li'a'n intern'o'n...

* * *

Konsil'ant'o Korb re'ven'is post du tag'o'j.

— Ĉu jam? — demand'is sinjor'o Flav, kiu kutim'iĝ'is, ke li'a'j dung'it'o'j el'uz'as la liber'ec'o'n kaj akir'as pli da tag'salajr'o'j.

— Jes — dir'is iom tir'e konsil'ant'o Korb.

— Ĉu la mal'jun'ul'o ne babil'is pri la pord'o'j?

— Ne, tio'n li ne pov'is far'i.

— Pro si'a promes'o?

— Ne, sed ĉar li eĉ ne pov'as leg'i.

— Kiu dir'is tio'n?

— Li mem.

— Mensog'o — dir'is la Natur'katastrof'o. Li mem sub'skrib'is kvitanc'o'n ĉi tie.

— Tio'n ankaŭ mi dir'is al li. Sed li respond'is, ke li lern'is skrib'i si'a'n nom'o'n, sed ceter'e li est'as analfabet'o. Li hav'as sep'dek jar'o'j'n kaj opini'as, ke ne valor'as la pen'o'n lern'i. Pro tio li ne vol'is rest'i ĉe ni, kaj nun mi jam ne insist'is li'n pri tio.

Neni'u risk'is rigard'i al la ali'a'j. Fin'e sinjor'o Flav demand'is post tus'et'ad'o:

— Kiom est'as la kredit'pretend'o'j?

— Mult'a'j.

— Nu, tamen bon'e. Kie est'as la komisi'a'j leter'o'j?

— Mi ne hav'as ili'n.

— Ĉu vi ne- -e - e hav'as?

— Ne-e. Ili ne vol'is sub'skrib'i.

— Tiam tiu fripon'o tamen pov'as leg'i. Li tromp'is vi'n kaj babil'is al si'a'j kun'fripon'o'j pri la pord'o'j.

— Tio'n li cert'e ne pov'is far'i. Sed li iom ebri'iĝ'is kaj babil'is pri tio, ke li ricev'is 200 kron'o'j'n por si'a sub'skrib'o. Kaj...

— Ne balbut'u! El'tus'u jam, kio'n vi vol'as dir'i!

— Nu, la ceter'a'j postul'is 300 kron'o'j'n por unu sub'skrib'o. Ĉar ili skrib'as pli bel'e ol Tobias.

La Kas'ist'in'o est'is pret'a fuĝ'i el la ĉambr'o. Ŝi'a voĉ'o tondr'is:

— Abomen'e! Sed iom valor'as ankaŭ tio, ke la afer'o jam est'as fin'it'a.

— Ne tut'e — dir'is konsil'ant'o Korb. — Ĉar morgaŭ, escept'e la instru'ist'o'n kaj notari'o'n kaj du-tri kamp'ul'o'j'n, la tut'a vilaĝ'o ven'os ĉi tie'n. Ili dir'as, ke vi, fraŭl'in'o Flav, cert'e don'os tri'cent kron'o'j'n por ili'a sub'skrib'o.

Dum la sekv'a'j tri tag'o'j la en'ir'pord'o de la Famili'a Bank'o ricev'is nov'a'n tabul'o'n:

Pro Inventar'a'j Labor'o'j La Bank'o Est'as Ferm'it'a

Per tio komenc'iĝ'is la fin'o de la Famili'a Bank'o Flav.

Est'is Bon'e Tiel

La Vek'iĝ'o

Super la dom'o, kie la jun'ul'o'j inter'parol'is, la atmosfer'o est'is mal'trankvil'a. Flug'atak'o'j sku'ad'is la urb'o'n.

— Ili komenc'as de'nov'e. Ne grav'as! Kaj kiel est'is post'e?

— Nu vi sci'as, ni est'is tut'e jun'a'j, preskaŭ nur bub'o'j, tuj post la abiturient'a ekzamen'o. Vigl'a'j kaj lud'em'a'j. Hund'id'o'j sen pri'pens'o'j kaj sen respond'ec'o. Ni promen'is en la grand'a urb'o, kiu'n ni ne kon'is, kaj kie'n ni al'ven'is la sam'a'n tag'o'n. Subit'e ni ek'sent'is la bezon'o'n por nov'a societ'o. Mi'a amik'o propon'is, ke ni al'parol'u po unu knab'in'o sur la strat'o, sed mi riproĉ'is li'n pro absolut'a mank'o de ver'a aventur'em'o. Al'parol'i knab'in'o'n sur'strat'e, kia banal'aĵ'o! Sed mi dir'is al li: “Nun ni vizit'os famili'o'n kaj inter'kon'iĝ'os kun la ĉarm'a fil'in'o de la dom'o.” Mi'a amik'o far'is ŝveb'a'j'n gest'o'j'n ĉirkaŭ si'a tempi'o kaj grimac'is demand'e. Li dir'is ke mi tiel ad'e praktik'as la idiot'ec'o'n, kvazaŭ mi est'us profesi'a idiot'o, idiot'ist'o. Ni sam'e ne kon'as tiu'n ĉi urb'o'n, kiel Kuvajt'o'n. Mi demand'is, kio est'as Kuvajt'o. Li dir'is, ke ĝi est'as urb'o ĉe la Persa Golf'o. “Vi vol'as fanfaron'i pri vi'a sci'o”, mi dir'is, “sed vi hav'as mal'pli da fantazi'o ol virg'a pedik'o. Mi montr'os al vi, ke ni vizit'os hodiaŭ famili'o'n en tiu ĉi urb'o”. Li rimark'is, ke mi jam hav'as plan'o'n, kaj iĝ'is pli respekt'em'a al mi. Li ne montr'is tio'n ankoraŭ; li bru'is kaj insult'is mi'n laŭ la stil'o de knab'aĉ'o'j, sed kun kresk'ant'a admir'o. Li argument'is, ke ni ne pov'as sci'i en kiu'j famili'o'j est'as bel'a'j knab'in'o'j, kaj sekv'e la tut'a afer'o est'as stult'aĵ'o. Sed mi insist'is, ke ne grav'as. Ni ja pov'as prov'i la bon'ŝanc'o'n kaj li ne tim'u: mi aranĝ'os la rest'o'n. Mi hav'as ja pli da fantazi'o ol abiturient'a pedik'o. Mi efektiv'e posed'is fantazi'o'n en abund'o. Mi vol'is uz'i la recept'o'n de la detektiv'roman'o'j kaj ir'i i'e'n, kie ni rol'os kiel kontrol'ant'o'j de la akv'o'mezur'a institut'o, kaj se ni hav'os bon'ŝanc'o'n, ni komenc'os agrabl'a'n inter'rilat'o'n kun iu el la trov'ebl'a'j vir'in'o'j. Sed pri tio mi ne parol'is. Ni vet'is. Mi'a task'o est'is en'ir'i en fremd'a'n loĝ'ej'o'n kaj pas'ig'i tie kvar'on'hor'o'n kaj adiaŭ'i en plen'a amik'ec'o. Inter la kondiĉ'o'j est'is, ke mi ne rajt'as komenc'i ĉe la en'ir'o per artifik'o kaj dir'i, ke ni vet'is kun mi'a amik'o kajtielplu, kaj ke dev'as est'i la unu'a loĝ'ej'o kiu est'os la scen'ej'o de la pri'vet'it'a ag'ad'o. Tiel est'is.

— Nu, kaj?

— Nu, kaj ni en'ir'is telefon'ej'o'n por elekt'i adres'o'n. Mi elekt'is bon'son'a'n nom'o'n, arkitekt'o'n; ne est'is mal'facil'e trov'i sur la urb'o'kart'o, kie est'as la strat'o: la famili'o loĝ'is ĉe la ĉef'a strat'o, kaj tut'e simpl'e mi sonor'ig'is sur la pord'o.

— Ni nur baldaŭ pov'os supr'e'n'ir'i — dir'is tiu, kiu aŭskult'is la rakont'o'n.

— Ni rest'u prefer'e ĉi tie. Vi vid'os, ke ili re'ven'os.

— Nu, bon'e. Daŭr'ig'u do... Est'as streĉ'a histori'o.

— Jen la daŭr'ig'o:

Ĉambr'ist'in'o mal'ferm'is la pord'o'n. Ŝi est'is model'o de ĉarm'a'j kaj sam'temp'e impertinent'a'j ĉambr'ist'in'o'j. Mi'a kamarad'o hav'is em'o'n halt'i ĉe la en'ir'ej'o kaj rest'i ĉe la ĉambr'ist'in'o. Sed mi ne ced'is al li'a'j rigard'o'j. Mi est'is “en bon'a form'o”. Mi demand'is, ĉu fraŭl'in'o N. est'as hejm'e? Mi'a kamarad'o rid'aĉ'is malic'e. Nun montr'iĝ'os, ke fraŭl'in'o N. ne ekzist'as. Sed mi est'is cert'a kaj efektiv'e mi hav'is bon'ŝanc'o'n. Fraŭl'in'o N. ekzist'is kaj eĉ jam ven'is el la ĉambr'o por akcept'i ni'n. Ŝi demand'is: “Ĉu vi jam al'ven'is” kaj ŝi al'don'is tre afabl'a'n “Kor'a'n bon'ven'o'n!”

Tiu akcept'o embaras'is mi'n kaj eĉ pli mi'a'n, ceter'e aŭdac'a'n kamarad'o'n, kvankam li'a kuraĝ'o hav'is ia'spec'a'n soci'a'n lim'o'n. Li est'is komenc'ant'o en la fak'o de Casanova, sed li'a'j viktim'o'j est'is ĉiam serv'ist'in'o'j. Li tut'e ne est'is intelekt'a tip'o. Ni sid'is tie hezit'em'a'j kaj tim'ant'a'j. Ankaŭ mi est'us prefer'int'a est'i ekster'e. Ni ricev'is strang'a'n help'o'n de la hazard'o. Nun la problem'o est'is, ĉu ni pov'os el'uz'i ĝi'n aŭ ne. Kiu'j'n atend'is la knab'in'o? Mi est'is tiel konfuz'it'a, ke mi eĉ ne sci'is, kia ŝi est'as; mi ne al'rigard'is ŝi'n, nur aŭskult'is la unu'a'j'n konvenci'a'j'n vort'o'j'n, kaj sub mi'a embaras'o la melodi'a, jun'a voĉ'o sorb'iĝ'is en mi'a konsci'o, kiel tre agrabl'a plezur'o. Agrabl'a, sed danĝer'a, mi pens'is. Ni est'is jam en la bel'a salon'o de la famili'o...

— de kie oni baldaŭ el'ĵet'is vi'n — dir'is la aŭskult'ant'o de la rakont'o. — Vi prav'is, la aeroplan'o'j re'ven'as. Est'as de'nov'e alarm'o!

— Ni rest'u do trankvil'e ĉi tie. Ĉu mi daŭr'ig'u?

— Kompren'ebl'e.

— Ne est'is tiel simpl'e. Neni'u el'ĵet'is ni'n. Ni ek'sid'is en la salon'o, kies detal'o'j'n mi ne percept'is, nur ĝi'a'n kultur'a'n etos'o'n; dum ni konversaci'is, mi cerb'um'is, kiel ni pov'us ek'sci'i kiu'j nun ni est'as. La fraŭl'in'o komenc'is demand'i pri si'a'j amik'o'j, Anton'o kaj Katerina, kaj mi dir'is, ke Anton'o fart'as bon'e, tamen li bezon'as iom da ripoz'o post la printemp'a ĉef'sezon'o... mi tim'e al'rigard'is ŝi'n, sed mi ne dir'is i'o'n stult'a'n... mi dir'is, ke Katerina-mal'varm'um'is (mi,supoz'is, ke Katerina ne est'as tiel kontraŭ'star'a kiel Anton'o, kiam tem'as pri mal'varm'um'o'j), sed ĉiu'kaz'e ŝi jam fart'as tut'e bon'e kaj ili ambaŭ kor'e salut'as ŝi'n kaj ke ili jam antaŭ'e est'is ni'n cert'ig'int'a'j, ke ni hav'os grand'a'n plezur'o'n inter'kon'iĝ'ant'e kun fraŭl'in'o N., kio'n ni nun ver'e pov'as asert'i. Mi'a amik'o funkci'is kiel bas-akompan'o kaj ĝis nun ĉio progres'is bon'eg'e. Nun mi jam kuraĝ'is eĉ rekt'e al'rigard'i ŝi'n; ŝi ne pov'is est'i pli mal'jun'a ol 23-jar'a kaj ver'ŝajn'e ne pli jun'a ol 19. Ŝi'a varm'a, agrabl'a, ne el'star'e bel'a vizaĝ'o kaj ŝi'a mal'laŭt'a, bel'a kaj kultur'a voĉ'o vek'is unu'e la sent'o'j'n kaj ne tuj la sens'o'j'n. Ŝi est'is unu el tiu'j vir'in'o'j, kiu'j ver'e uz'as si'a'j'n okul'o'j'n kiel fenestr'o'j'n de la anim'o. Ŝi gajn'is de moment'o al moment'o pli kaj pli da simpati'o. En la rul'fajr'o de la demand'o'j mi ne hav'is temp'o'n por ek'hont'i kaj pens'i pri ni'a stult'a ŝerc'o. Mi eĉ sent'is ekscit'a'n plezur'o'n: jen est'is ekvaci'o kun mult'a'j ne'kon'at'o'j, kaj jen ili komenc'is mal'pli'iĝ'i. Ni proksim'iĝ'is al la komplet'a solv'o. Jes, tio ven'is. Ĝi ven'is tiel, ke ŝi subit'e kaj bon'humor'e dir'is i'o'n, per kio ŝi rigid'ig'is la rid'et'o'n sur ni'a vizaĝ'o. Ni'a sang'o halt'is en ni'a'j vejn'o'j: “Mi tut'e forges'as” ŝi dir'is “ke ni est'as esperant'ist'o'j! Kial ni ne parol'as Esperant'e?” Tie sid'is mi'a kamarad'o, subit'e pal'iĝ'int'a, kaj tie sid'is mi, atend'ant'a la fin'o'n de la mond'o. (Aŭskult'u, nov'a signal'o... Ili baldaŭ de'nov'e est'os ĉi tie! Ne grav'as, mi daŭr'ig'as). Mi ne hav'is interes'o'n pri Esperant'o; eĉ mal'pli mi'a kamarad'o. Li hav'is tut'e ali'a'j'n ide'o'j'n ol la inter'frat'iĝ'o de la hom'o'j. Li est'is fort'a ŝovinist'o kaj post'e li iĝ'is konvink'it'a parti'an'o inter la brun'ĉemiz'ul'o'j. Sed mi hav'is kuz'o'n, kiu stud'is kaj propagand'is Esperant'o'n. Mult'e li ne kapabl'is parol'i kaj iam mi aŭd'is, ke li respond'is al al'parol'o: “Pardon'o'n, mi est'as nur komenc'ant'o.” Per tiu ĉi fraz'o mi mok'is kaj incit'is li'n konstant'e. Tiu ĉi fraz'o sav'is mi'n por tiu ĉi moment'o. La ali'a esprim'o, kiu'n mi kon'is en Esperant'o, “Ĝis re'vid'o!”, ankoraŭ ne est'is aktual'a. Sed la unu'a'n mi pov'is uz'i, kaj send'ant'e dank'esprim'o'n al la ĉiel'o pro la mank'o'hav'a'j sci'o'j de mi'a kuz'o, mi dir'is al ŝi: “Pardon'o'n, mi est'as nur komenc'ant'o.” Mi'a kamarad'o, kompren'ant'e, ke la last'a vort'o hav'as i'a'n sen'kulp'ig'a'n grav'ec'o'n, dir'is kun la plej mal'bel'a prononc'o de la Esperant'o-vort'o: “Kommensando”. Tiel ni sav'is ni'n, kaj la afer'o ne prezent'is komplik'aĵ'o'j'n dum la sekv'a'j du-tri minut'o'j, kvankam ni jam sci'is, ke ni est'os sen'mask'ig'it'a'j, kaj mi'a'j genu'o'j komenc'is trem'i, dum mi pens'is pri la last'a, sed dram'a scen'o, kiam mi dev'os for'las'i tiu'n ĉi bel'a'n hejm'o'n kun ĝi'a anim'o. Ni vid'is neniu'n el la ali'a'j famili'an'o'j. Mi'a'j sent'o'j varm'iĝ'is kun danĝer'a rapid'ec'o. Ŝajn'is, ke ankaŭ mi'a kamarad'o mol'iĝ'as. Sed nun abrupt'e aper'is la komenc'o de la fin'o. La knab'in'o dir'is: “Sed strang'e, ke vi ven'is preskaŭ tut'a'n hor'o'n pli fru'e, ol Katerina menci'is en si'a leter'o. Laŭ tiu vi dev'us ven'i preciz'e je la kvar'a.” Mi rigard'is mi'a'n horloĝ'o'n. Mank'is dek minut'o'j ĝis la kvar'a. Post proksim'um'e kvar'on'hor'o al'ven'os la ver'a'j atend'it'o'j, kaj ni est'os stamp'it'a'j kiel tromp'ist'o'j. Terur'a situaci'o! Vi rid'as ĉi tie, sed tiam tio est'is mult'e pli terur'a ol tiu bru'o supr'e. Almenaŭ al ni. Oni pov'is pens'i nur pri tuj'a for'ir'o, sed tio est'is ne'ebl'a; la tabl'o est'is jam kovr'it'a kaj ni sent'is la vapor'o'n de la freŝ'e rost'it'a kaf'o. Dum la cerb'um'ad'o pas'is plu'a'j, mult'e'kost'a'j, du-tri minut'o'j. Mi kompren'is, ke nur kuraĝ'a operaci'o pov'as sav'i ni'n. Mi ek'star'is kaj dir'is al ni'a nov'a amik'in'o: “Fraŭl'in'o N., mi ŝat'us kun vi parol'i inter kvar okul'o'j.” (Mi ne vol'is hav'i atest'ant'o'n al mi'a konfes'o, eĉ ne mi'a'n amik'o'n.) Ŝi sekv'is mi'n kun mir'ant'a'j okul'o'j en la ali'a'n ĉambr'o'n.

Mi'a konfes'o komenc'iĝ'is per tio, ke mi prezent'is mi'n; efektiv'e ni ne prezent'is ni'n komenc'e, sed nek ni nek ŝi tio'n rimark'is. Post tio mi las'is temp'o'n nek por interjekci'o'j, nek por rimark'o'j. En unu spir'o mi konfes'is, pardon'pet'is, de'nov'e pardon'pet'is, ripet'e konfes'is, kaj apenaŭ mi ating'is la fin'o'n de mi'a'j rakont'o kaj klar'ig'o, ni aŭd'is sonor'ig'o'n. La esperant'ist'o'j, kies lok'o'n ni uzurp'is, al'ven'is.

— Kiel ŝi akcept'is vi'a'n histori'o'n.

— Est'is tre interes'e. Komenc'e ankaŭ ŝi ne sci'is, kio'n dir'i, sed fin'e ŝi rid'is, rid'eg'is; ŝi'a'j larm'o'j sam'e perl'is pro la rid'o, kiel ŝi'a rid'o mem. Mi kred'as, ke ŝi sent'is si'n feliĉ'a: ni ambaŭ est'is bon'aspekt'a'j jun'ul'o'j, tut'e ne sen sprit'o.

— Precip'e vi, ĉu ne?

— Mi ne sci'as, ĉu tio est'is ŝi'a opini'o, sed ŝi est'is feliĉ'a, ĉar ŝi pov'is pruv'i al ni la prav'o'n de Esperant'o. La ali'a'j du gast'o'j est'is simpati'a'j jun'ul'o'j kaj dum la tut'a post'tag'mez'o ni rest'is kun'e. Ŝi gard'is ni'n tre afabl'e, tut'e ne parol'ant'e pri ni'a fripon'aĵ'o. Ni est'is gast'o'j el ali'a direkt'o; pli mult'e la ali'a'j ne sci'is pri ni. Sed io kapt'is mi'n tiam. Tiu ĉi histori'o est'as pli ol ok'jar'a, sed mi bon'e memor'as ĝust'e pri io special'a. Antaŭ ni'a for'ir'o de ili mi demand'is ŝi'n pri io, ĉar mi est'is ekstrem'e skeptik'a. La societ'o inter'temp'e pli'grand'iĝ'is, ni inter'kon'iĝ'is kun ŝi'a tut'a famili'o, tiel, ke efektiv'e est'is okaz'o al mi diskut'i nur kun ŝi. Mi formul'is mi'a'n demand'o'n proksim'um'e jen'e: “Sed ĉu pov'as est'i, ke vi ver'e kred'as pri la pac'ig'a fort'o de vi'a Esperant'o?”

Ŝi respond'is: “Nu, jen: al mi ĉiu'spec'a fanatik'ec'o est'as fremd'a, eĉ tim'ig'a. Tio, kio'n ni vid'as ĉirkaŭ ni sufiĉ'as, por ke ni tim'u la ekzalt'ec'o'n. Mi iĝ'is iam esperant'ist'o, ĉar tiam mi est'is tut'e jun'a kaj ideal'ist'o: ebl'e ankaŭ tio hav'is decid'a'n grav'o'n, ke mi esper'is mult'e da plezur'o'j, facil'a'j plezur'o'j. Por mi mal'ferm'iĝ'is la mond'o, kiam ĝi mal'vast'iĝ'is por la ali'a'j. Kiel esperant'ist'o mi tra'viv'is rav'a'j'n epizod'o'j'n, surpriz'a'j'n por ĉiu pesimist'o. Daŭr'us tre long'e parol'i pri tio. Sed unu afer'o est'as cert'a: ke el tiu'j mozaik'er'o'j jam el'form'iĝ'as tut'e klar'a konvink'iĝ'o. Ĝi ne est'as plu supr'aĵ'a bild'o; ĝi hav'as profund'o'n kaj perspektiv'o'n. El la plezur'o'j far'iĝ'is task'o'j kaj konsci'o, el la konsci'o konscienc'o; respond'ec'o pri ĉio, kio okaz'as en la mond'o...”

“Dostojevski” mi dir'is.

“Jes iel, kiel Dostojevski kompren'as kaj kompren'ig'as la respond'ec'o'n de ĉiu unu'op'ul'o. Nun mi ebl'e ne sci'as, ĉu mi pov'as kred'i pri la proksim'a sav'a rol'o de Esperant'o; patent'medicin'o ĝi ne est'as. La temp'o'j est'as pli kaj pli mal'hel'a'j: kio pov'as sekv'i, pri tio mi eĉ ne vol'as pens'i. Sed tamen mi kred'as — jes, mi kred'as... sed ceter'e la demand'o ne plu pov'as est'i, ĉu mi kred'as, ĉar mi tut'e simpl'e viv'as en Esperant'o.”

Proksim'um'e tiel ŝi dir'is.

La aŭskult'ant'o demand'is:

— Kiel est'is post'e?

— Post'e mi mem iĝ'is esperant'ist'o.

La bru'o pli'fort'iĝ'is. Sed tio est'is la propr'a'j kanon'o'j. La ali'a'j nun cert'e est'is proksim'e. Ĉu la cel'o est'is la staci'dom'o? Nu, tiu spektakl'o ne daŭr'os long'e. Est'is eksplod'o ie pli proksim'e. Ne grav'as.

— Kaj post'e?

— Neni'o est'is post'e.

— Ĉu vi en'am'iĝ'is al ŝi?

— Jes, iel simil'e. Sed si prefer'is mi'a'n amik'o'n. Ŝi ne pov'is est'i feliĉ'a. Li tir'iĝ'is al ali'a'j magnet'o'j.

— Kie li nun est'as?

— Li kuŝ'as en amas'tomb'o en Balkano. Li est'is volont'ul'o.

— Kaj ŝi?

— Ŝi'a patr'o est'is gvid'ant'a liber'pens'ul'o. Mal'amik'o de la naci'o, kiel oni dir'as. Mi ne sci'as, kie ŝi pov'as est'i. Ebl'e ŝi'n sav'is ŝi'a bon'a stel'o.

— Kio'n vi pens'as do nun?

— Mi hav'as nur unu brak'o'n kaj pov'us hav'i kaŭz'o'n por est'i amar'a. Sed mi ne est'as tia. Mi oft'e pens'as pri tiu ĉi epizod'o. Est'is interes'e inter'kon'iĝ'i kun tiu knab'in'o. Est'us bon'e sci'i, kie ŝi est'as. Est'us bon'e sci'i, kie est'as ni'a'j simil'ul'o'j. Sentimental'a mi ne est'as, sed mi hav'as la gust'o'n de bel'a, hom'a tra'viv'aĵ'o en mi'a anim'o. Mi pens'as oft'e nun pri la vort'o'j de Dostojevski: “Ĉiu el ni est'as respond'ec'a por ĉiu'j kaj por ĉio, kio okaz'as sur la ter'o.” Mi kred'as, ke ankaŭ nun form'iĝ'as tia'j mozaik'o'j; ankaŭ nun, dum tiu'j ĉi sen'hont'a'j temp'o'j matur'iĝ'as hom'a'j pens'o'j, kiu'j signif'as Esperant'o'n, aŭ simpl'e frat'a'j'n ide'o'j'n. Kio ajn okaz'as, mi kred'as pri tio.

La infer'a klak'ad'o de la flug'maŝin'o'j sub'prem'is ĉiu'n pens'o'n kaj ĉiu'n vort'o'n.

— Nun ili est'as super ni. Ho —

* * *

El la bomb'ŝirm'ej'o de la vila'o oni el'fos'is du jun'a'j'n vir'o'j'n. La unu'brak'ul'o, la rakont'int'o, jam ne plu viv'is, sed la ali'a milit'kripl'ul'o jes. Baldaŭ klar'iĝ'is, ke li'a'j vund'o'j est'as mal'grav'a'j. Re'konsci'iĝ'int'e li baldaŭ re'tra'viv'is la last'a'j'n vort'o'j'n de si'a kamarad'o. Li ne plu est'is vid'ebl'a al li; li vid'is nur sang'o'n. Li ne sci'is, ĉu est'as li'a propr'a aŭ tiu de la kamarad'o. Rigard'ant'e la ruin'o'j'n, li murmur'is al si fraz'o'n, kiu'n li vol'is el'dir'i antaŭ la eksplod'o. Est'is ali'a fraz'o, cit'aĵ'o el la Kulp'o kaj pun'o de Dostojevski. Li ne hav'is temp'o'n dir'i ĝi'n kaj nun li prov'is per ĝi form'i pont'o'n super la abism'o, kiu dis'ig'is la viv'ant'o'n de la mort'int'o:

“Mi klin'as mi'a'n kap'o'n ne antaŭ vi, sed antaŭ la sufer'o'j de la hom'ar'o.”

La viv'o vol'is viv'i kaj sekv'is nov'a'j task'o'j.

Kok'o Kri'as Jam!

Kompost'a Komplot'o Aŭ Kompot'o?

Permes'u al mi plend'i iom'et'e. Kontraŭ kiu? Tiu'n person'o'n oni nom'as en ĉiu'j land'o'j “pres'diabl'o” aŭ diabl'o de la pres'erar'o'j. Sed ĉi tie, en la land'o de la viking'o'j, la nur'a nom'o de la diabl'o ig'as la pi'em'ul'o'j'n rigard'i al la ĉiel'o aŭ ruĝ'iĝ'i, ĉar en tiu ĉi land'o la nur'a nom'o est'as pur'a blasfem'o (kaj sekv'e ne mal'oft'e aŭd'ebl'a vort'o); la pres'diabl'o est'as nom'at'a ĉi tie pli dec'e pres'kobold'o. Antaŭ Gutenberg oni ne mult'e sci'is pri la plej danĝer'a mal'amik'o de la aŭtor'o'j, kiu tiu'rilat'e super'as eĉ la recenz'ist'o'j'n. Ceter'e li ne respekt'as recenz'ist'o'j'n. Li far'is tre grand'a'j'n skandal'o'j'n kaj ne indulg'is eĉ la bibli'o'n, tiel ke en la dek-kvin'a kaj dek-ses'a jar'cent'o'j li ver'e konstern'is kaj embaras'is la pres'popol'o'n. Laŭ interes'a libr'o de hungar'a aŭtor'o (Rath-Végh: La komedi'o de la libr'o) en la jar'o 1562 aper'is kontraŭ'pap'ism'a verk'o sub la titol'o: Missae ac missalis anatomia. La libr'o en'hav'is 172 paĝ'o'j'n, la list'o de la pres'erar'o'j ne mal'pli ol 15. La el'don'ist'o defend'is si'n jen'e: “La mal'ben'it'a satan'o uz'is si'a'n komplet'a'n ruz'o'n por for'ig'i la em'o'n de la pi'a leg'ant'o leg'i la verk'o'n.” Est'us nun interes'e analiz'i, sur kiu flank'o do star'is — laŭ la el'don'ist'o — la satan'o, kaj iom esplor'i li'a'n rol'o'n en la religi'a'j batal'o'j de tiu for'a epok'o; sed nun tem'as pri io ali'a. Ĉiu'kaz'e, laŭ'dir'e de tiam oni parol'as pri la pres'diabl'o, respektiv'e pres'kobold'o.

Mi ja dir'is, ke la mal'amik'o de ĉiu verk'o ne indulg'as eĉ la recenz'ist'o'j'n. Pri tio oni pov'as leg'i instru'a'n histori'o'n sam'lok'e. Franc'a profesor'o, Flavigny, en 1648 verk'is recenz'o'n pri iu teologi'a verk'o. I.a. li cit'is la memor'ind'a'n fraz'o'n el la Matea Evangeli'o: Quid vides festucam in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non vides? Ne est'as neces'e traduk'i la fraz'o'n, sufiĉ'as dir'i, ke festucam = “lign'o'pec'et'o'n, lign'er'o'n”, kaj trabem = “trab'o'n”. Kiam la recenz'o aper'is, iĝ'is skandal'o — unu'a'rang'a —, ĉar la mal'anĝel'o el'ŝtel'is ambaŭ'lok'e la liter'o'n o el la komenc'o de la ripet'at'a vort'o oculo (latin'e: “okul'o”) kaj sekv'e la fraz'o esenc'e ŝanĝ'is si'a'n signif'o'n: la rol'o'n de la okul'o ambaŭ'lok'e trans'pren'is tut'e ali'a korp'o'part'o, per kiu oni apenaŭ pov'us vid'i, sed kiu est'as prefer'e fundament'o firm'a, kiam oni sid'as sur ĝi. La profesor'o dev'is solen'e ĵur'i antaŭ la tut'a universitat'a korporaci'o, ke li est'as sen'kulp'a.

Leg'int'e pri ĉio ĉi mi iom ek'mir'is, ĉar laŭ mi'a sent'o la pres'kobold'o nask'iĝ'is preciz'e tiam, kiam mi ek'vid'is la sun'lum'o'n. Nun mi jam modif'is tiu'n mi'a'n kred'o'n: nun'temp'e mi est'as konvink'it'a, ke ekzist'as special'a pres'kobold'o, kies task'o est'as pri'zorg'i kaj mis'form'i mi'a'j'n artikol'o'j'n, kiam ajn kaj kie ajn ili aper'as. Ebl'e tiu ĉi pens'o est'as tro ego'centr'a, sed vi sci'as: est'as afer'o'j inter la ĉiel'o kaj ter'o... I'o'n mi supoz'is jam en la aŭror'o de mi'a esperant'a verk'ad'o, kiam en “Literatur'a Mond'o” en unu el mi'a'j unu'a'j modern'a'j fabel'o'j advokat'o — rol'ant'a inter ali'a'j est'aĵ'o'j kaj best'o'j — trans'form'iĝ'is — dank’ al al la pres'kobold'o kaj li'a fidel'a disĉipl'o, la kompost'ist'o — en fantazi'a'n best'o'n: akv'o'kat'o. Post'e sekv'is ali'a'j verk'o'j kaj ali'a'j bon'e el'kalkul'it'a'j malic'aĵ'o'j de la sub'ter'ul'o'j. Dum tia'j okaz'o'j oni kondut'as divers'manier'e: kelk'a'j mut'e kaj riproĉ'e rigard'as la ĉiel'o'n, ali'a'j blasfem'as. Mi fin'fin'e akcept'is tiu'n ĉi insid'a'n kompani'iĝ'o'n al mi'a'j verk'o'j, kiel rajt'a'n kaj merit'it'a'n pun'o'n pro mi'a'j verk'ist'a'j kaj ceter'a'j kulp'o'j. Sed kiam la malic'o ne plu lig'is si'n al mi'a person'o, sed kontribu'is ankaŭ al la verk'ad'o de la Nobel'premi'it'a sved'a verk'ist'o P. Lagerkvist, kies kelk'e da verk'o'j mi traduk'is, tiam mi decid'is, ke mi prov'as lev'i mi'a'n mal'fort'a'n voĉ'o'n; kvankam mi tim'is, ke la mal'esper'o kaj la fatal'ism'a rezign'o fin'e ferm'os la voj'o'n de mi'a inert'a kri'o kaj strangol'os ĝi'n. Sinjor'o'j Kobold'o kaj Kompost'ist'o, vi pov'as far'i kontraŭ mi, kio'n vi vol'as, sed estim'u la Nobel-premi'it'o'j'n.

La konkret'a afer'o okaz'is tiel, ke mi traduk'is poem'o'n de P. Lagerkvist. Ĝi'a titol'o est'as Leter'o ven'is. La poem'o jen'is:

De hejm'e ven'is ĵus leter’
pri ĉeriz'arb'o, rib'o, ter’.
Per trem'a man'o old'ul'in’
— Patr'in'o — skrib'is ĝi'n.

Post vort’ desegn'is vort'o'n pri
sekal'o'kresk'o, trifoli’,
pri Li kaj Li'a grand'a far’
de jar’ al jar’

En sun'o star'is kort’ ĉe kort’
sub gard’ de l’ di'a firm'a fort’.
Sonor'is pac'o je vesper’
el alt’ al ter’.

Kaj est'is spir’ de ĝarden'heĝ’,
lavend'o kaj vesper'a neĝ’,
silent'a fest'o'harmon'i’ —
dimanĉ'e skrib'is ŝi.

Ĝi hast'is tag'e-nokt'e por
sci'ig'i mi'n en long'a for’,
ke est'as ĉio — pec’ post pec’ —
kiel de etern'ec’.

Vi ebl'e rimark'as, ke la agord'o de la poem'o est'as klar'e somer'a, kun iom da aŭtun'a ombr'um'ad'o. Mi ne vol'as nun analiz'i tiu'n ĉi poem'o'n, kiu'n mi tre ŝat'as, kaj kiu'n mi klopod'is laŭ'ebl'e plej fidel'e traduk'i. Mi send'is la traduk'o'n al “Herold'o” kaj baldaŭ ĝi aper'is. Sed antaŭ ĝi'a aper'o tra'okul'um'is ĝi'n la pres'kobold'o, kiu est'as ĉio'sci'a, kaj proksim'um'e jen'e rezon'ad'is: “Hm, verk'o de sved'a poet'o. Sved'land'o, mal'varm'a klimat'o, kiel oni pov'as traduk'i sved'a'n poem'o'n sen neĝ'o? Ni rigard'u nur... Jes, kompost'ist'o, ĉi tie vi pov'as met'i iom da neĝ'o!” Kaj jen per et'a modif'o la ĝarden'heĝ'o en la antaŭ'last'a strof'o trans'form'iĝ'is je ĝarden'neĝ'o kaj la poem'o mem en distil'it'a'n, kristal'a'n nord'a'n verk'o'n. Oni vid'as antaŭ si la nord'a'n somer'o'n, la nord'a'n natur'o'n, kie post la vesper'a sonor'ig'o (kaj post ĉiu vesper'manĝ'o), laŭ'program'e, silent'e kaj mister'e flug'as ter'e'n la plej blank'a kaj plej virg'a neĝ'o de la mond'o.

Kiam la pres'kobold'o kaj la kompost'ist'o ating'is tiu'n ĉi maksimum'a'n rezult'o'n per minimum'a pen'o, oni rajt'is esper'i, ke li kaj li'a satelit'o iĝ'is sat'a'j kaj konsider'is la tag'o'n perfekt'a kaj fin'it'a. Sed oni oft'e erar'as, precip'e, kiam tem'as pri la fervor'o de fer'vol'a kobold'o. Vi memor'as la last'a'n strof'o'n:

Ĝi hast'is tag'e-nokt'e por...

t.e. la leter'o hast'is. Sed ankaŭ tiu traduk'ist'a solv'o ne kontent'ig'is la kobold'o'n kaj post mal'long'a konferenc'o kun la kompost'ist'o ili ŝanĝ'is la unu'a'n vers'o'n de la last'a strof'o jen'e:

Ŝi hast'is tag'e-nokt'e por
sci'ig'i mi'n en long'a for’ ktp.

La kobold'o ankaŭ nun uz'is si'a'n kler'a'n bon'inform'it'a'n cerb'o'n. Oni aŭd'as tiel oft'e pri la labor'em'a'j mal'jun'ul'o'j de la nord'o, pri cent'jar'ul'o'j, ĉiam fort'a'j kaj jun'a'j, san'a'j. Oni renkont'as dum la kongres'o'j etern'e jun'a'j'n sinjor'in'o'j'n — laŭ la jar'o'j tamen mal'jun'a'j'n — blu'okul'a'j'n kaj freŝ'haŭt'a'j'n. Per tiu ĉi bagatel'a korekt'o el ĝi al ŝi oni ricev'as klar'a'n imag'o'n pri la ne'frakas'ebl'a mal'jun'ul'in'o, kies man'o'j — laŭ la asert'o de la poet'o — est'as trem'a'j, sed la pied'o'j mult'e mal'pli, eĉ tiom'e, ke ili volont'e kaj long'paŝ'e hast'as tag'e-nokt'e por... person'e trans'don'i la leter'o'n...

Antaŭ ol mi tut'e rezign'us — ver'ŝajn'e ĉio est'as ja van'a — ankoraŭ'foj'e mi protest'as jen'e kaj last'foj'e, tamen iom emfaz'e: Ktrgedzimripppĉun!

La Ĉef'ministr'o De Sved'land'o

(Memor'o pri la kongres'o en Malmö, 1948, dum kies kabared'a vesper'o la aŭtor'o en la mask'o de Paŭlo Papag'o el Papagonio prezent'is la jen'a'n scen'o'n. La sol'a, kio'n la leg'ant'o bezon'as sci'i, est'as, ke tiam, sam'e kiel dum la re'skrib'o, la ĉef'ministr'o de Sved'land'o hav'as la nom'o'n Tage Erlander.)

Sur la scen'ej'o est'as tabl'o kun telefon'aparat'o. Ĉe la aparat'o star'as Paŭlo Papag'o kun la mikrofon'o en la man'o. Ĉe la ali'a flank'o de la drat'o, kiel oni konstat'as laŭ la fraz'o'j de sinjor'o Papag'o, est'as Jan Strönne, la “ĉef'o” de LKK. Li'a'j'n respond'o'j'n ni ne aŭd'as:

— Haalloo, haaallooo! Ĉu sinjor'o Strönne?

— Ĉu vi ne re'kon'as mi'a'n voĉ'o'n? Mi est'as Paŭlo Papag'o el Papagonio.

— Ĉu vi dir'as, ke vi dorm'is? Ke mi vek'is vi'n? Nun bon'vol'u ne dorm'i. Dorm'i nokt'e? Mi kutim'as dorm'i kelk'foj'e dum la Somer'a Universitat'o... Mi sci'as, ke la preleg'o'j est'as interes'a'j, sed dorm'i est'as eĉ pli interes'e... tiam. Ne nokt'e... Rigard'u, sinjor'o Strönne, se vi nepr'e vol'as dorm'i, dorm'u post la kongres'o. Nun tem'as pri grav'a'j afer'o'j...

— Pri kio?... Pri la kongres'libr'o kompren'ebl'e...

— Jes, ĝi plaĉ'as al mi... Ne mal'bon'a, sed...

— Kial vi vol'us respond'i morgaŭ? Ĉu vi hav'as tiom da labor'o?

— Mi kompren'as tio'n. Vi ja skrib'as sur la unu'a paĝ'o de la kongres'libr'o: “Ni sem'as kaj sem'as konstant'e.” Ĉu vi est'as ter'kultur'ist'o? Mi dir'os al vi i'o'n, sinjor'o Strönne. Sem'u aŭtun'e! Ne konstant'e! Kaj ne dum la kongres'o!

— Ĉu vi ne est'as ter'kultur'ist'o? Bank'ofic'ist'o? Kio'n vi do sem'as en la bank'o?

— Kial vi kri'as? Mi kred'as al vi. Sed se vi sem'as neni'o'n, vi do hav'as temp'o'n respond'i al mi?

— Kial vi est'as tiel nervoz'a, se vi ne dev'as sem'i?

— Kio'n mi far'u?... Kie'n mi ir'u?... Al la inf... Jes, mi kompren'as: al la infan'o'j de mi'a edz'in'o por konversaci'i kun ili dum la nokt'o. Ne'ebl'e, sinjor'o Strönne. Prudent'a hom'o las'as si'a'n edz'in'o'n en Papagonio. Ĉu vi vol'as fin'i la parol'ad'o'n? Sed nun mi vol'as far'i al vi grav'a'j'n demand'o'j'n.

— Pri la kongres'libr'o... Kio est'as tio?... Mank'o'j... Grav'a'j mank'o'j... Ni bezon'as klar'ig'o'j'n, kiel oni pov'as las'i la kongres'an'o'j'n en tia mal'lum'o... Rigard'u la 5-an paĝ'o'n!

— Kio est'as tie?... Jes, portret'o de grav'ul'o. Kaj sub'e?

— Ĉu vi ne vid'as? Tie est'as pres'it'e: Tage Erlander, la ĉef'ministr'o de Sved'uj'o... Nu? — Ĉu vi kuraĝ'as dir'i: nu? Nu? Ĉu mi ne kompren'as? Jes, mi kompren'as: Tage Erlander est'as la ĉef'ministr'o de Sved'uj'o, jes Tage Erlander. Tag'e li est'as Erlander. Sed kiu li est'as nokt'e? Kial li est'as iu ali'a tag'e kaj nokt'e? Ĉu li'a individu'o dis'fend'iĝ'is? Kaj vi nur las'as la afer'o'n kaj eĉ fier'as pri tio en la kongres'libr'o?

— Ĉu mi mis'kompren'is tio'n?... O-ho, nun mi kompren'as. Jes, Tage Erlander, la ĉef'ministr'o de Sved'land'o... Bon'e, sinjor'o, mi bon'e kompren'as: ankaŭ la ĉef'ministr'o hav'as ok'hor'a'n labor'tag'o'n. Tag'e Erlander est'as la ĉef'ministr'o en Sved'land'o, Sed kiu est'as nokt'e la ĉef'ministr'o? Kaj kio'n far'as sinjor'o Erlander, kiam li ne est'as ĉef'ministr'o, kaj kio'n far'as la ali'a sinjor'o tag'e, kiam li ne est'as ĉef'ministr'o? Jes, kio'n far'as la ali'a ĉef'ministr'o tag'e? Kio est'as la nom'o de la ali'a ĉef'ministr'o? Kaj kial li'a nom'o ne est'as en la kongres'libr'o? Bon'vol'u not'i tiu'j'n ĉi demand'o'j'n... Ho, jes, mi ŝat'as demand'i. Est'as strang'e, ke mi ne ricev'as sufiĉ'e da respond'o'j... Ho, mi hav'as ankaŭ ali'a'j'n demand'o'j'n al vi... Mi vol'as demand'i vi'n, kia'n funkci'o'n hav'as la honor'a'j membr'o'j de la kongres'o... Mi kompren'as, ili est'as tia'spec'a'j gard'anĝel'o'j... Mi hav'as tre grav'a'n ide'o'n... En la nom'o de la kongres'an'ar'o mi pet'as la estr'ar'o'n dispon'ig'i al ĉiu unu'op'a kongres'an'o po unu honor'a membr'o... Al mi'a sam'land'an'in'o, sinjor'in'o Papagina bon'vol'u send'i la sinjor'o'n, kiu est'as ŝtrump'fabrik'ist'o... kun ŝtrump'o'j...

— Mi?... Dank'o'n, mi jam hav'as propr'a'n honor'a'n membr'o'n... membr'in'o'n... Sekret'o... Mi ne ŝat'as divid'i gard'anĝel'o'j'n...

— Las'u mi'n parol'i, sinjor'o! Mi vol'as parol'i pri la util'a'j fraz'o'j de la kongres'libr'o. Mi lern'is ili'n sved'e. Post'e mi ir'is al la restoraci'o kaj dir'is: Mi dezir'as lunĉ'o'n, buter'o'n, fromaĝ'o'n, haring'o'n, kuir'it'a'n, rost'it'a'n viand'o'n, fiŝ'o'n, unu du, tri manĝ'aĵ'o'j'n; mi dezir'as sup'o'n, desert'o'n, glaci'aĵ'o'n, frukt'o'j'n, kuk'o'n, kaf'o'n sen pan'o; mi dezir'as lav'i la man'o'j'n; don'u al mi bier'o'n, vin'o'n, brand'o'n, lakt'o'n, akv'o'n. Mi lern'is ĉio'n ĝis la 19-a fraz'o. Sed tie mi halt'is. Tie est'is: Mi vol'as pag'i. Tiu est'is tro mal'facil'a fraz'o... Kio'n mi far'is? Mi ir'is...

— Kaj ili... Ankaŭ ili... Ĉu vi ne kompren'as? Mi ir'is, kaj ankaŭ ili mi-ir'is... Ke mi ne babil'u?

— Ankoraŭ io tre grav'a. Vi ebl'e ne vid'is tiu'n anonc'o'n, kiu aper'is en la “Papagonia Herold'o”. Est'is jen'e: Okaz'a vend'ad'o de gant'o'j por sinjor'in'o'j sen fingr'o'j 2 kron'o'j, kun fingr'o'j 3 kron'o'j... Kial mi dir'as tio'n?... Mi ne sci'as... Sed bon'vol'u inform'i mi'n pri la jen'a afer'o: Inter la util'a'j inform'o'j oni leg'as, ke “kelk'a'j kun'sid'o'j kaj preleg'o'j kun bild'o'j aŭ film'o okaz'as en la proksim'a gimnazi'o — por knab'in'o'j”. Sed kio'n far'os do la knab'o'j?

— Onkl'o Strönne, ne forges'u ni'n, la knab'o'j'n. Ankaŭ ni vol'as vid'i film'o'j'n. Ĉu en tiu ĉi land'o oni ne rajt'as sid'i en la sam'a kin'ej'o, kie la knab'in'o'j sid'as? Onkl'o Strönne, vi dev'as pens'i ankaŭ pri la knab'o'j, ne ĉiam pri la knab'in'o'j...

— Haalloo, haaalllooo... li ne respond'as... Ebl'e est'os plej bon'e vizit'i li'n, ebl'e li sven'is... mi vizit'os li'n...

(Kurten'o)

F. SCHILLER Ne Viv'is Van'e!

Nov'a skrib'maŝin'o. Bon'form'a, modern'a maŝin'o, ne nigr'a, sed mal'hel'e verd'a; super la danc'em'a klav'ar'o elegant'a arĝent'kolor'a ŝtal'ruband'o, mez'e kun hel'ruĝ'a stri'o, kvazaŭ zon'o sur la tali'o de jun'a fraŭl'in'o. Super tiu ĉi zon'o oni vid'as nigr'a'n tabul'et'o'n, kvazaŭ broĉ'o'n kun la nom'o de la fabrik'aĵ'o: Halda. Halda est'as skrib'maŝin'o, aŭ maŝin'in'o, vir'in'et'o en verd'o. Dum ni iom post iom maŝin'iĝ'as, robot'iĝ'as, ni'a'j objekt'o'j, maŝin'o'j, propr'ig'as al si pli kaj pli da viv'o. Oni pov'us skrib'i ankaŭ pri tio, sed mi vol'as unu'a'vic'e skrib'i pri Halda. Ni rigard'as unu la ali'a'n. Mi kun admir'o; Halda mal'e ne montr'as special'a'n admir'o'n al mi. Mi'a mal'nov'a, mal'jun'iĝ'int'a, tut'e el'uz'it'a skrib'maŝin'o, kiu nun est'os send'ot'a kiel et'a fragment'a kompens'a part'o de la alt'a prez'o por la nov'a, atend'as i'a'n mirakl'o'n en la angul'o: mal'riĉ'a, griz'iĝ'int'a parenc'o en la societ'o de alt'rang'ul'o'j. Mirakl'o ne okaz'as, kaj la mal'jun'a maŝin'o nun subit'e kaj sen'spit'e sub'met'as si'n al la natur'a'j leĝ'o'j kaj forges'iĝ'as sen kontraŭ'star'o.

— Bon'ven'o'n, Halda... fraŭl'in'o Halda — mi salut'as la nov'a'n maŝin'o'n.

Halda dank'as degn'e. Por ke la leg'ant'o ne tuj ĉes'ig'u la leg'ad'o'n de tiu'j ĉi instru'a'j fraz'o'j, mi inform'as vi'n, ke degn'e signif'as laŭ la Poezi'a Fak'vort'ar'o kaj laŭ la list'o de la Kvar'op'o: “bon'vol'e far'i i'o'n al mal'alt'rang'ul'o'j, afabl'e, sed tamen sent'ig'ant'e si'a'n moŝt'ec'o'n”. Unu'sol'a vort'o kaj vi komplet'e kompren'as, kiel Halda kondut'as al mi: kiel freŝ'bak'it'a abiturient'in'o de la skrib'maŝin'fabrik'o re'salut'as si'a'n unu'a'n, nur por degn'o ind'a'n admir'ant'o'n.

— Ĉu vi permes'as, fraŭl'in'o, ke mi iom el'prov'u vi'a'j'n kapabl'o'j'n? — mi demand'as iom si'n'gard'e.

— Se vi kondut'as dec'e — dir'as iom koket'e la fraŭl'in'o. Tio est'as jam favor'a sign'o.

Mi komenc'as skrib'i. Tio est'as, mi komenc'us. La klav'o'j ek'frap'as kun diskret'a plaŭd'o, sed ili mok'as mi'n. Ili frap'as sur la sam'a'n punkt'o'n de la paper'o. Mi kred'as, ke mi skrib'is tut'a'n lini'o'n, sed sur la paper'o est'as unu'nur'a tru'o. Halda ironi'e rid'et'as.

— Vi est'as komenc'ant'o. Oni dev'as mal'fiks'i mi'a'n...

Kompren'ebl'e mi ne liber'ig'is la cilindr'o'n; ĝi est'is sen'mov'a. Dekstr'e, flank'e, kiel ali'a'j fraŭl'in'o'j, ankaŭ Halda hav'as i'a'n rapid'a'n mekanism'o'n por liber'iĝ'i. Nun mi sci'as.

Mi skrib'as de'nov'e, sed nun la liter'o'j est'as ne'vid'ebl'a'j. Ver'ŝajn'e mi ek'puŝ'is la ruband'ŝanĝ'il'o'n, kiu ven'is en neŭtral'a'n pozici'o'n. La maŝin'o nun skrib'as sen ruband'o. Rapid'e mi met'as la farb'ruband'o'n en la pozici'o'n de ruĝ'o, ĉar mi vol'as fest'i per ruĝ'a'j, printemp'a'j vort'o'j:

— Halda ven'is, Halda kun la...

Sur la paper'o est'as neni'o. Mi komenc'as grumbl'i. Ni re'prov'u per la nigr'a ruband'o. Nigr'e ĝi skrib'as. Nun ni prov'u de'nov'e ruz'e kaj ruĝ'e. Halda ne vol'as... La komenc'a'j grand'a'j liter'o'j salt'as en la alt'o'n, kaj nur la sub'a part'o de la liter'o'j montr'as iom da ruĝ'a nuanc'o. Mi tro'rapid'as, evident'e. Mi komenc'u de'nov'e. Nun mi jam sent'as, ke tem'as pri batal'o. Mi erar'is pri Halda. Halda est'as jun'a ĉeval'o, Pegaz'o, kiu'n mi dev'as kutim'ig'i al la sel'o. La ribel'o, sabot'ad'o, obstin'o est'as van'a'j; mi montr'os al vi...! La ĉambr'o ne plu est'as ĉambr'o. Io tut'e ali'a, sang'o kaj sabl'o, azen'o. Kompren'ebl'e mi vol'is skrib'i “aren'o” sed tiu ĉi et'a fripon'in'o el'uz'as ĉiu'n si'a'n artifik'o'n. Nu, mi instru'os vi'n...

Mi re'komenc'as. Halda, mi dir'as, ne est'u malic'a. Mi ne dev'as nepr'e uz'i vi'a'j'n serv'o'j'n. Oni pov'as skrib'i ankaŭ sen vi. Se mi'a font'plum'o ne est'us for'kur'int'a de mi, mi montr'us, ke ankaŭ per ĝi oni pov'as skrib'i. Sed rigard'u, ĉi tie est'as mal'nov'a ink'uj'o. Ebl'e ĝi est'as vi'a av'o. Ankaŭ ĝi est'as uz'ebl'a. Oni bezon'as nur plum'o'n. Kio'n vi dir'as? Ke ankaŭ la anas'o hav'as plum'o'n kaj tamen ne pov'as skrib'i? Kio'n vi demand'as? Ĉu mi est'as cert'a, ke mi pov'as skrib'i? Halda malic'e rid'as, sed mi sent'as, ke jam komenc'iĝ'is la inter'ŝanĝ'o de pens'o'j. Mi aŭd'as iom da ced'em'o en la rid'o. Mi skrib'as, pli ĝust'e ni skrib'as. La Pegaz'o ne spit'as la sel'o'n. Mi ŝajn'ig'as ne rimark'i la trans'form'iĝ'o'n; mi skrib'as sever'e. Tre ruz'e, ne rigard'e al la klap'et'o, subit'e mi ŝanĝ'as la farb'ruband'o'n. Halda skrib'as eĉ ruĝ'a'j'n liter'o'j'n. Halda kompren'is, ke la viv'o est'as io ali'a ol la fier'a'j sonĝ'o'j de la jun'ec'o. Grandioz'e, el mi'a vid'punkt'o. Nun ni pov'as komenc'i ni'a'n kun'viv'o'n. Ĉio est'as en ord'o.

Ni est'as mult'a'j en tiu ĉi et'a ĉambr'o. Mult'a'j viv'ant'o'j, mult'a'j vol'o'j, kiu'j'n mi dev'as agnosk'i. Libr'o'j, objekt'o'j, mebl'o'j. Ili viv'as, ili pov'as est'i kapric'a'j, ili pov'as ĝoj'i, melankoli'i, grumbl'i, ŝerc'i, artifik'i, petol'i. Ili hav'as karakter'o'n. Kelk'a'j el ili est'as rekt'e mal'bon'vol'a'j. En'tut'e ni viv'as bon'e. Oni neniam est'as sol'a. Mi estim'as mi'a'j'n objekt'o'frat'o'j'n kaj ili adapt'iĝ'as al mi. Mi ne est'as tiel ekstrem'a, kiel tiu primitiv'a jemena jud'o, pri kiu mi antaŭ ne'long'e leg'is. Oni transport'is li'n el si'a dezert'a land'o al la nov'a patr'uj'o per flug'maŝin'o. Baldaŭ li aĉet'is radi'o'aparat'o'n en Tel-Aviv. Post unu tag'o li re'ven'is kun la radi'o al la vend'ej'o. La aparat'o est'as mal'bon'a, ne uz'ebl'a.

— Ĉu ĝi ne parol'as?

— Jes, sed mal'bon'e.

— Kial?

— Hieraŭ ĝi dir'is, ke est'os sen'nub'a veter'o kaj post'e fal'is hajl'er'o'j, grand'a'j kiel bulb'o'j. Re'don'u la mon'o'n!

Sed mi sci'as, ke radi'o'aparat'o est'as kapric'a est'aĵ'o. Ĝi sent'as, ke ĝi star'as mez'e inter la ter'o kaj ĉiel'o. Ni bon'e viv'as unu kun la ali'a. Kelk'foj'e mi atent'ig'as ĝi'n pri bon'a kondut'o kaj plej oft'e ĝi obe'as.

Unu el ni'a'j vest'pend'ig'il'o'j en la antaŭ'ĉambr'o hav'as nom'o'n. Mi ne mal'kaŝ'as, kio est'as la nom'o, ebl'e nur tiom, ke ĝi hav'as la nom'o'n de unu el ni'a'j recenz'ist'o'j. Tiu pend'ig'il'o kun la nom'o de la recenz'ist'o est'as ver'a kanibal'o. Vi sci'as, kiel tia pend'ig'il'o aspekt'as. Tie, kie hom'o hav'as la kap'o'n, la pend'ig'il'o hav'as ia'spec'a'n demand'sign'o'n el fer'o, kiu fin'iĝ'as en ŝraŭb'o. La ŝraŭb'o est'as fiks'it'a al lign'o'ark'o, sed ĉe la sub'o de la fer'demand'sign'o est'as lign'o'ring'o, kies cel'o'n nur mi kompren'as. Tiu ĉi ring'o aŭ tub'et'o ĉirkaŭ'as la rekt'a'n fin'o'n de la demand'sign'o. Kiam oni ven'as hejm'e'n dum la vintr'o, oni klopod'as rapid'e liber'iĝ'i de si'a palt'o. Oni pren'as la pend'ig'il'o'n, per la mal'dekstr'a man'o oni lev'as ĝi'n, sam'temp'e met'as sur ĝi'n la pez'a'n palt'o'n per la dekstr'a man'o, kaj kiam ĝi jam ek'pend'as sur la hok'o, oni vol'as for'pren'i si'a'n dekstr'a'n man'o'n de la pend'ig'il'o. La man'o est'as streĉ'it'a kaj la pend'ig'il'o aŭtomat'e ek'pinĉ'as la pend'ig'ant'o'n ĉe tiu haŭt'part'o, kiu est'as inter la dik'fingr'o kaj montr'a fingr'o, tiel, ke oni subit'e re'memor'as la nom'o'j'n de mult'a'j grand'a'j kaj mal'grand'a'j profet'o'j. La tub'et'o aŭ ring'o serv'as nur por tortur'i la viktim'o'n.

* * *

Ĝeneral'e ili tamen ne est'as malic'a'j, tiu'j silent'a'j frat'o'j. Ili pov'as est'i petol'a'j, si'n'kaŝ'em'a'j, kelk'foj'e spit'em'a'j. Tapiŝ'o'j volont'e stumbl'ig'as, kaserol'o'j volont'e brul'ig'as, kork'o'j kaj buton'o'j de ĉemiz'o volont'e kaj mister'e mal'aper'as, kiam ili est'as en tia agord'o, sed subit'e natur'e ili re'aper'as, kiam ili'a kapric'o fin'iĝ'as. Libr'o'j ferm'iĝ'as per si mem kaj mok'e rid'as, kiam oni konfuz'e rimark'as, ke io mal'agord'as. Elektr'a'j kuir'il'o'j est'as sen kurent'o, ĉar ili for'glit'ig'as la ŝalt'il'o'n, pri kiu oni kred'as, ke ĝi'n oni jam kontakt'ig'is.

Ili ĉiu'j viv'as, kaj dum ni komenc'as simil'i al sen'viv'a'j er'o'j de sen'nom'a amas'o, ili viv'as, sent'as kaj eĉ sufer'as. Mi memor'as pri aŭt'o, per kiu mi dev'is vetur'i proksim'um'e 30 kilo'metr'o'j'n al mi'a preleg'lok'o. Tiu aŭt'o est'is mal'san'eg'a. Oni pov'is rigard'i ĝi'n nur kun kompat'o. Ĝi hav'is astm'o'n kaj ftiz'o'n. Ĝi dev'is halt'i post ĉiu'j 500 metr'o'j por tus'i, tus'eg'i. Ni al'ven'is al la preleg'ej'o, kiam la last'a'j fragment'o'j de la publik'o for'las'is ĝi'n.

Ekzist'as ankaŭ alt'a'j virt'o'j en tiu mond'o. Unu el ni'a'j bon'a'j amik'in'o'j rakont'is la jen'a'n histori'et'o'n. Por pli bon'e kompren'i la rakont'o'n mi vol'as al'don'i, ke ŝi est'as jun'a kaj poezi'em'a. Tiam ŝi est'is mult'e pli jun'a kaj ebl'e eĉ pli rev'em'a. Ŝi atend'is gast'o'j'n kaj ŝi decid'is bak'i i'a'n delikat'aĵ'o'n, al kiu laŭ ni'a hungar'a kutim'o oni bezon'as al'ig'i pist'it'a'n kaj suker'it'a'n papav'o'n. Ŝi met'is la pist'ot'a'n papav'o'n en la pist'uj'o'n kaj per la kupr'a pistil'o komenc'is frakas'i la papav'o'n. Dum'e ŝi sent'is si'n inspir'it'a kaj el'pens'is ritm'o'j'n kaj rim'o'j'n. La ritm'o de la pist'ad'o inspir'is ŝi'n. Sed jen ŝi subit'e konsci'iĝ'is pri ia fremd'a tint'ad'o en la pist'uj'o. Ŝi rigard'is tie'n, kaj montr'iĝ'is, ke ŝi'a brak'horloĝ'et'o mal'fiks'iĝ'is, fal'is en la pist'uj'o'n kaj jam est'is preskaŭ perfekt'e pist'it'a. Ĉiu'j ŝraŭb'et'o'j, risort'o'j est'is frakas'it'a'j. Sed, rakont'is ni'a vigl'okul'a kon'at'in'o, post la unu'a panik'o, post kiu ŝi for'sku'is la perd'o'sent'o'n kun la facil'a agord'o de la bohem'o'j, ŝi tamen nepr'e dev'is pret'ig'i la bak'aĵ'o'n. Kaj imag'u, oni pov'is facil'e dis'ig'i la metal'a'j'n pec'et'o'j'n de la papav'a mas'o.

Post tio la rakont'ant'in'o ek'silent'is. Mi plen'e admir'is ŝi'a'n rakont'a'n talent'o'n. Sed mi'a edz'in'o admir'is ĝi'n mal'pli sen'rezerv'e. Ke mi'a kritik'em'o mal'pli fid'ind'e funkci'is, tio pov'is de'pend'i de la special'a ĉarm'o de la rakont'ant'in'o. Mi'a edz'in'o demand'is:

— Jes, jes. Sed la vitr'o de la horloĝ'o? Tio'n vi ne pov'is dis'ig'i de la papaver'o'j.

— La vitr'o de la horloĝ'o? Ĝi rest'is aa-bsolute tut'a. Ĝi est'is t.n. ne'romp'ebl'a vitr'o — respond'is sen'hezit'e la sinjor'in'o.

Ĉu ŝi ebl'e vol'is far'i reklam'o'n al la ne'romp'ebl'a horloĝ'vitr'o? Ĉu est'is ver'o aŭ adapt'o de la fiŝ'kapt'ist'a'j rakont'o'j al la teritori'o de la mastr'um'ad'o, mi ne sci'as.

* * *

Mi memor'as ankaŭ pri mur'horloĝ'o. Pri ĝi ni parol'as kun special'a omaĝ'o. Iu'n somer'o'n ni lu'is ĉambr'o'n ie, proksim'e al Stokholmo. La nervoz'a sinjor'in'o, kiu lu'don'is la ĉambr'o'n, vent'rapid'e komunik'is al mi la instrukci'o'j'n, kiu'j'n ni dev'as atent'i. I.a. ni ne streĉ'u la hor'bat'ig'a'n risort'o'n de la mur'horloĝ'o, sed nur la tiktak'il'o'n. Ceter'e la horloĝ'o est'as mal'nov'a, sed fid'ind'a. Mi dank'is kaj sam'moment'e forges'is la plej grand'a'n part'o'n de la instrukci'o'j.

Post kelk'e da tag'o'j la horloĝ'o lac'iĝ'is; ĝi'a'j tiktak'o'j ricev'is i'a'n spir'eg'a'n kun'son'o'n. Mi'a edz'in'o, kiu est'as mult'e pli entrepren'em'a ol mi, pren'is seĝ'o'n, met'is ĝi'n sub la horloĝ'o'n, pren'is la streĉ'il'o'n. Mi ne tre interes'iĝ'is pri la afer'o; mi est'is okup'at'a pri ia verk'ad'o. Mi interes'iĝ'is, kiam la horloĝ'o ek'sonor'is. Ebl'e oni ne pov'as don'i ĝust'a'n impres'o'n pri tiu son'o, nom'ant'e ĝi'n sonor'o. Ĝi est'is io raŭk'a, io mister'a, io dolor'a, io fantom'a, io ne'pri'skrib'ebl'e spin'vibr'ig'a. Plej terur'e est'is, ke ĝi ne est'is io, sed i'o'j, eĉ iadoj, t.e. i'o'j ad'e-ad'e. La mal'jun'a horloĝ'o, silent'int'a ebl'e dum jar'dek'o'j, komenc'is ve'e aŭd'ig'i si'a'j'n plend'o'j'n kaj tut'e ne em'is fin'i si'a'n ĝem'ad'o'n. La mister'a kaj ne're'kurac'ebl'a dolor'o de la mal'jun'ec'o trem'ig'is la aer'o'n de la ĉambr'o. Ni ne tuj komenc'is kalkul'i la bat'o'j'n, sed nur ĉirkaŭ ĉe la 50-a bat'o. Post'e ni kalkul'is 326 plu'a'j'n bat'o'j'n. Post'e, subit'e, mal'bon'aŭgur'e iĝ'is silent'o. Ankaŭ la sun'o mal'aper'is sam'temp'e de la ĉiel'o kaj la ĉambr'o iĝ'is mal'lum'a. Ni'n kapt'is la tim'o kaj — tia oni est'as — du'on'minut'o'n post la ĉes'o de la mister'a, raŭk'a (pri'skrib'o kiel supr'e) voĉ'o de la horloĝ'o, ni al'rigard'is unu la ali'a'n kaj ek'rid'eg'is. Sed long'e ni ne rid'is, ĉar la mal'jun'a horloĝ'o re'ek'sonor'is kun la sam'a mister'a raŭk'et'o kaj kor'ŝir'a dolor'o kaj ve'ad'is plu. Ni kred'is, ke ni dev'os trans'loĝ'iĝ'i, sed post plu'a'j 65 fantom'a'j bat'o'j ĝi ek'silent'is kaj mort'is, t.e. mut'iĝ'is.

* * *

Se ni klopod'as kompren'i ĉio'n, kio ni'n ĉirkaŭ'as, la objekt'o'j, la natur'o kompren'os ni'n. Mi memor'as pri iam'a vojaĝ'o al la plej nord'a sved'a urb'o, Kiruna. Est'is januar'o, post'tag'mez'o, ebl'e la tri'a hor'o, kio tamen signif'is, ke la vintr'a vesper'o komplet'e ek'okup'is la nord'o'n. Jam post la unu'a hor'o, ĉirkaŭ la tag'mez'o, reg'is mal'lum'o. La vent'o akr'e blov'is, kaj ne'atent'e, en la proksim'o de la poŝt'kontor'o, en iu park'o, mi el'pren'is mi'a'n paper'mon'uj'o'n. La vent'o sen'hezit'e el'ŝir'is de tie dek divers'a'j'n paper'o'j'n, legitim'il'o'j'n kaj mi'a'n bilet'o'n. Ĝi ven'is tiel subit'e, ke nek mi nek mi'a akompan'ant'o pov'is far'i i'o'n, kaj la paper'o'j mal'aper'is en la vesper'o. Ni star'is tie stult'e, sen'kompren'e. Sed la vent'o ek'rid'eg'is akr'e, turn'is si'n kaj unu post la ali'a re'transport'is al mi mi'a'j'n paper'o'j'n, tut'e ne forges'ant'e la bilet'o'n. Mi aŭd'is ĝi'a'n kontent'a'n rid'o'n:

— Est'is bon'a ŝerc'o. Ali'a'n foj'o'n gard'u vi'n pli bon'e!

La kalendar'o aparten'as al mi'a'j feder'ul'o'j. Ni'a kun'labor'o est'as model'a. Laŭ mi'a'j spert'o'j ĝi est'as eg'e em'a por ĉia kun'labor'o. Ĉi'jar'e ni inter'diskut'is la mank'o'n de vari'ec'o en la viv'o. Mi'a edz'in'o hav'is simil'a'n opini'o'n, kaj mi propon'is, ke ni ŝanĝ'u ni'a'n viv'o'n per tiu'j modest'a'j rimed'o'j, kiu'j est'as je ni'a (modest'a) dispon'o. Sed kiel? ŝi demand'is. La kalendar'o miks'is si'n en la diskut'o'n kaj asert'is, ke ĝi'a sistem'o est'as pli bon'a. Ĝi'a'j 365 tag'o'j ĉiu'tag'e ŝanĝ'as posed'ant'o'n.

— Mir'ind'e — mi dir'is. — Bon'eg'a ide'o! Mi ja volont'e okup'as mi'n pri la psikologi'a efik'o de la nom'o'j. Rozinjo, vi ŝanĝ'os ĉiu'tag'e vi'a'n nom'o'n.

De tiam ŝi hav'as nov'a'n nom'o'n laŭ la kalendar'a nom'o, trov'ebl'a sub la dat'o en la sved'a'j almanak'o'j. Se tem'as pri “marcial'a'j” vir'a'j nom'o'j, kiel ekz. Valdemar'o, ŝi'a si'n'ten'o est'as decid'a; kiam ŝi est'as Izabela, ŝi est'as fier'a; kiel Maria, ŝi est'as mol'a kaj modest'a. Kelk'foj'e mi est'as dev'ig'at'a aĉet'i special'a'j'n nom'tag'a'j'n donac'o'j'n, kiam ŝi'a nom'o est'as ekz. Abrahamo aŭ Sigismundo, Botilda aŭ Amanda. Komenc'e ŝi vol'is protest'i, sed mi atent'ig'is ŝi'n, ke ŝi rajt'as protest'i nur la 10-an de novembr'o, kiam la sved'a kalendar'o indik'as la tag'o'n de Martin Luther. Kiam ŝi ne kontent'iĝ'is per tiu avert'o, mi prezent'is al ŝi la jen'a'n fabel'o'n, kiu'n mi el'fos'is el mal'nov'a sved'a esperant'o'gazet'o:

“La de'ven'o de la vir'in'o. Kiam Di'o est'is kre'int'a Adamon, li vol'is far'i vir'in'o'n por li. Li do dorm'ig'is Adamon kaj el'tir'is rip'o'n el li'a korp'o. Li met'is la rip'o'n ter'e'n apud si kaj vol'is komenc'i si'a'n labor'o'n, kiam subit'e al'kur'is hund'o, kiu rapid'e kapt'is la rip'o'n en la faŭk'o'n kaj for'kur'is.

Di'o kompren'ebl'e kur'is post la best'o'n, tiel rapid'e kiel li'a'j mal'jun'a'j pied'o'j tio'n ebl'ig'is; sed, ho, ve! la hund'o'kur'ist'o rapid'e for'glit'is tra arb'et'ar'o, kie Di'o ankoraŭ pov'is kapt'i ĝi'n ĉe la vost'o.

La hund'o tiom fort'e tir'is kaj tord'is, ke fin'e ĝi'a vost'o de'ŝir'iĝ'is, kaj jen star'is Di'o kun ĝi en la man'o'j.

— Nu pacienc'o'n! — dir'is Di'o — mi ankaŭ el ĉi tio bon'e far'os vir'in'o'n...

Kaj tiel li far'is. Kaj tiel vir'in'o est'as far'it'a el hund'a vost'o.”

Bedaŭr'ind'e la de'ven'o de tiu ĉi perl'o ne est'as menci'it'a, kaj mi pov'as nur ĉi tie dank'i la ne'kon'at'a'n aŭtor'o'n por tiu ĉi argument'o, kiu mut'ig'as.

En'tut'e ĉiu nov'a nom'o don'as impuls'o'n al nov'a kondut'o; oni sent'as si'n de tag'o al tag'o pli jun'a; la invent'ant'o mem sent'as, kvazaŭ li viv'us en iu moral'e ne riproĉ'ebl'a kaj mal'mult'e'kost'a poligami'o. Ankaŭ mi'a edz'in'o est'as ĝeneral'e kontent'a pri la aranĝ'o. Ankaŭ mi'a'n kondut'o'n favor'e influ'as la ĉiu'tag'a nom'ŝanĝ'o. Nun mi vol'as patent'ig'i mi'a'n ide'o'n, kiu'n mi pov'as dank'i plej'part'e al la kalendar-amik'o.

* * *

Mi ne forges'u tiu'n poŝ'kalendar'o'n, kiu est'is jam ŝajn'e tut'e mal'jun'iĝ'int'a, kiam la unu'a'n foj'o'n mi renkont'is ĝi'n. Laŭ'task'e mi aranĝ'is la aĵ'o'j'n de bon'a amik'o, for'las'int'a tiu'n ĉi ter'o'n. Inter la aĵ'o'j trov'iĝ'is tut'e nov'a, t.e. ne uz'it'a eston'a poŝ'almanak'o. Ĝi'a en'hav'o est'is riĉ'a, sed verk'it'a tut'e en la eston'a lingv'o. Mi rigard'is la libr'et'o'n kun simpati'o kaj kompat'o pro ĝi'a baldaŭ'a pere'o, kaj re'memor'is la sun'plen'a'n temp'o'n, kiu'n mi pas'ig'is iam en la antikv'a, ĉarm'a, sen'pretend'a kaj sam'temp'e kultur'soif'a ĉef'urb'o de la eston'o'j. Mi tra'foli'um'is la almanak'o'n, kiu komenc'iĝ'is per eston'a, mal'long'a en'konduk'o, el kiu mi kompren'is neni'o'n, ĉar mi'a tut'a fraz'proviz'o en la eston'a lingv'o est'as unu fraz'o: “Mi am'as vi'n.” Sed, ĉar la en'konduk'o hav'is i'a'n al'parol'a'n lini'o'n, mi supoz'is, ke ĝi komenc'iĝ'is tiel: Kar'a Leg'ant'o! Mi bedaŭr'is, ke la libr'et'o antikv'iĝ'is temp'e kaj sen'util'iĝ'is lingv'e. La almanak'o mal'fru'is. Ĝi est'is aktual'a antaŭ 11 jar'o'j. Inter'temp'e ĝi'a posed'ant'o mort'is; la land'o mem, en kies lingv'o ĝi prezent'is si'n, for'iĝ'is en la nebul'o'j de la histori'o. “Kio'n vi vol'as de mi, vi et'a arĥaism'o?” mi dir'is al la almanak'o. Mal'fru'int'a eston'a almanak'o en sved'a urb'o ĉe hungar'o...

La almanak'et'o insist'e rid'et'is al mi:

— Rigard'u mi'n, pli bon'e!

Est'is efektiv'e interes'e. Mi far'is mal'kovr'o'n. La divid'o, la tag'o'j, la dat'o'j de la fest'o'tag'o'j preciz'e koincid'is kun la nov'a jar'o, kies al'ven'o'n ni atend'is ĝust'e tiam. Mi rigard'is en la neĝ'a'n vintr'o'n kaj pens'is pri la est'ont'o, pri la ekscit'a enigm'o mal'antaŭ la neĝ'kurten'o. Mi'a mal'kovr'o est'is, ke ĝeneral'e en ĉiu dek'unu'a jar'o ripet'iĝ'as la tut'a kalendar'o.

— Mi tamen ne pov'as uz'i vi'n — mi dir'is. — Mi ne kompren'as preciz'e, kio'n signif'as ekz. kesknädal, kvankam ĝi ver'ŝajn'e respond'as al merkred'o. Tiel fremd'a'n kalendar'o'n oni ne pov'as uz'i sen risk'o de fatal'a'j erar'o'j.

— Mi vol'as viv'i — dir'is la kalendar'o. — Uz'u vi'a'n cerb'o'n!

Mi ne ŝat'as tia'n al'vok'o'n, sed ĉiam obe'as al ĝi. La jar'numer'o'n sur la unu'a paĝ'o oni pov'us facil'e kaj art'e ĝust'ig'i... Jam pret'a... Hm, jes... Ni'a eston'a sam'ide'an'in'o, loĝ'ant'a proksim'e al ni... ŝi pov'us uz'i la kalendar'o'n.

— Bon'e. Nun vi est'as sur bon'a voj'o. Sed don'i simpl'e i'o'n, tio est'as tro mal'long'a plezur'o. Pov'as est'i, ke ŝi ne konsider'os la donac'o'n grav'a. Mi vol'as, ke oni taks'u mi'n laŭ mi'a'j kvalit'o'j — dir'is la almanak'et'o.

— Mi pov'as skrib'i akompan'a'n leter'o'n. Mi ŝat'as korespond'i. Laŭ mi la korespond'ad'o signif'as: halt'ig'i la temp'o'n por la korespond'ant'o'j, kiel Josu'o halt'ig'is la sun'o'n. Mi skrib'os eĉ eston'a'n leter'o'n. Mi pov'os al'parol'i ŝi'n per la al'parol'o de la libr'et'o: Kar'a Leg'ant'o! Ankaŭ sub'skrib'i mi pov'os ĝi'n: Mina signif'as mi eston'e. Sed kio'n inter la al'parol'o kaj fin'o? Ni ekzamen'u mi'a'n eston'a'n-sved'a'n fraz'ar'o'n, kiu est'as inter mi'a'j libr'o'j. Bedaŭr'ind'e la kompil'ant'o'j absolut'e ne pens'is pri tia okaz'o. Mi trov'is fraz'o'j'n pri fer'voj'o, pri ekstr'a kovr'il'o en la kajut'o, pri unu'person'a kajut'o kun propr'a kajtielplu, pri la menu'o'kart'o, sed neni'o'n taŭg'a'n por la leter'o.

— Foli'um'u mi'a'j'n paĝ'o'j'n — insist'is la almanak'et'o.

Efektiv'e, sur iu pag'o mi trov'is cit'aĵ'o'j'n de divers'a'j eminent'ul'o'j, eston'a'j kaj ali'land'a'j. Ĉu mi risk'u? Mi trov'is ne'long'a'n kaj ne tro mal'long'a'n cit'aĵ'o'n kies font'o est'is Schiller. Schiller est'is honest'a verk'ist'o kaj sufiĉ'e mal'nov'a. Sen danĝer'o de re'kon'o oni pov'us kopi'i tiu'j'n ĉi fraz'o'j'n. La leter'o est'is pret'a kun al'parol'o kaj kun la mister'a sub'skrib'o: Mina. Mi send'is per poŝt'o la kalendar'o'n kun la leter'o.

Du semajn'o'j'n post'e ni est'is invit'it'a'j al la sinjor'in'o. Ni trink'is kaf'o'n, manĝ'is kuk'o'j'n, konversaci'is laŭ'ebl'e plej interes'e; ni admir'is la infan'o'j'n, la krist'arb'o'n, la donac'o'j'n, la nov'a'n rob'o'n de la sinjor'in'o, kaj ĉiu'fort'e ni prov'is aŭd'i i'o'n pri la eston'a almanak'o. Sed la sinjor'in'o ne parol'is pri ĝi. Fin'e mi'a edz'in'o turn'is si'n al mi. Kiam est'os pask'o? Montr'u vi'a'n kalendar'o'n.

— Mi ne hav'as ĉe mi — mi dir'is.

— Mi hav'as almanak'o'j'n — rapid'is la sinjor'in'o. — Mi hav'as eĉ unu special'e interes'a'n. Iu anonim'ul'o send'is al mi. Eston'a kalendar'o! Imag'u!

— Kiel interes'e — ni dir'is. — imag'u! Eston'a kalendar'o en tiu'j ĉi temp'o'j en Sved'land'o. Ĉu vi pov'us imag'i i'o'n tia'n? Kiu send'is ĝi'n? Kiel bel'a libr'et'o!

— Mi ne sci'as. Sed dev'as est'i unu el la eston'o'j en la urb'o.

— Kiel vi pov'as sci'i, ke li est'as eston'o?

— Ĉar li skrib'is ankaŭ eston'a'n leter'o'n.

— Ĉu ver'e, leter'o'n? Tiam vi sci'as, kiu li est'as?

— Ne, maŝin'skrib'it'a leter'o kun la sub'skrib'o: Mi — eston'e.

— Sed tio est'as ver'a detektiv'roman'o. Dir'u, kio'n li skrib'is?

(Mi est'is ver'e sci'vol'a, kio'n mi skrib'is.)

La sinjor'in'o pren'is la leter'o'n kaj dir'is i'o'n en'pens'e:

— Mi ne sci'as, kiu li est'as, sed mi kred'as, ke li est'as mal'kontent'a pri mi.

Sed tio est'as absurd'aĵ'o. Kiu pov'us est'i mal'kontent'a pri vi?

— Mi kred'as, ke li opini'as, ke mi ne eduk'as mi'a'j'n infan'o'j'n sufiĉ'e en eston'a spirit'o. Sed kio'n mi pov'as far'i? Mi'a edz'o est'as sved'o, mi viv'as ĉi tie, en Sved'land'o.

— Kio'n li skrib'is — ni insist'is kun uragan'e kresk'ant'a interes'o.

— Li skrib'as proksim'um'e: Mi sci'as, ke vi ne est'as sen'difekt'a. Post'e li konsol'as mi'n, ke neni'u est'as perfekt'a. Sed oni dev'as streĉ'i si'a'j'n fort'o'j'n por evolu'i tiel kiel la moral'a'j leĝ'o'j de la natur'o postul'as. Proksim'um'e tiel li skrib'as. La afer'o ne est'as sen'esper'a, kvankam mi tut'e ne est'as perfekt'a...

— Ĉu vi ne hav'as tamen i'a'n suspekt'o'n pri la leter'skrib'ant'o?

— Nur, ke li est'as eston'o. Ebl'e li prav'as — ŝi al'don'is rezign'em'e.

— La sinjor'in'o el'ir'is por moment'o por komplet'ig'i la tabl'o'n per frukt'o'j kaj ceter'a'j bon'gust'aĵ'o'j. Ni inter'flustr'is inter'temp'e.

— Fin'e mi sci'as, kio'n mi skrib'is — mi flustr'is al mi'a edz'in'o.

— Ĉu vi sen'mask'ig'os vi'n?

— Se mi nun far'us tio'n, ŝi vol'us mi'n murd'i. Eĉ unu vort'o'n ne!

La frukt'o'j al'ven'is. Ni manĝ'is ankaŭ ĉokolad'o'n preciz'e tiel, kiel sen'kulp'ul'o'j kutim'as far'i dum la fest'o'tag'a'j invit'o'j. Ni iom daŭr'ig'is la konversaci'o'n kaj mi kuraĝ'is re'ven'i al la tem'o de la leter'o kaj ni ambaŭ cert'ig'is ŝi'n, ke ŝi est'as cert'e mal'pli difekt'a ol la mister'a leter'skrib'int'o asert'is. Mi mem promes'is al ŝi antaŭ ol ni adiaŭ'is, uz'i mi'a'j'n kon'at'a'j'n detektiv'a'j'n kapabl'o'j'n por baldaŭ star'ig'i la kulp'ul'o'n en la lum'ring'o'n de mi'a ne'tromp'ebl'a cerb'a reflektor'o. Post'e ni for'las'is la dom'o'n. La sekv'a'n tag'o'n mi skrib'is leter'o'n al la sinjor'in'o:

“Long'e mi cerb'um'is hieraŭ vesper'e, kiu pov'is skrib'i tiu'n mister'a'n leter'o'n al vi. Fin'e mi komenc'is promen'i en la ĉambr'o kaj subit'e en la spegul'o mi ek'vid'is la kulp'ul'o'n. Li konfes'as nun, ke li est'as Mina kaj demand'as vi'n, ĉu vi pov'as pardon'i li'n pro la ŝerc'o, kiu tamen hav'as grav'a'n konklud'o'n, t.e. ke oni pov'as kuraĝ'e uz'i kiam ajn kaj kia'n ajn cit'aĵ'o'n eĉ en fremd'a lingv'o. Ĝi ĉiam traf'os. Neniam tia cit'aĵ'o est'as ne'taŭg'a. Schiller ne viv'is van'e!

Amik'e vi'a, Mina.”

* * *

La horloĝ'o riproĉ'e tiktak'as al mi. Mi dev'as fin'i la babil'ad'o'n por hodiaŭ.

JA-A-A!

Escept'e la milit'a'j'n temp'o'j'n, sved'o'j, dan'o'j, norveg'o'j ĉiam sen mal'facil'aĵ'o'j pov'is trafik'i en la tri land'o'j. Skandinav'o'j “laŭ aspekt'o” liber'e trans'pas'is la lim'o'j'n. Sed ekster'land'an'o'j dev'is kaj dev'as hav'i pasport'o'n kaj viz'o'n.

En 1938 kiel ĉiu'jar'e la part'o'pren'ant'o'j de la inter'naci'a'j kurs'o'j en Helsingör decid'is vizit'i la proksim'a'n bel'a'n sved'a'n urb'o'n Helsingborg, sur la ali'a bord'o de la sved'a-dan'a mar'kol'o. Inter la cent'o'j de la kurs'an'o'j est'is nur unu person'o, hungar'a art'o'pentr'ist'o, kiu ne hav'is si'a'n pasport'o'n en la man'o, ĉar ĝi est'is ĉe iu magistrat'o, kaj sekv'e li'a part'o'pren'o en la ekskurs'o est'is en danĝer'o. Li est'is ver'e mal'gaj'a. Li aŭd'is mult'e pri la plej grand'a skandinav'a land'o, pri la bel'ec'o de la apud'bord'a urb'o. La tut'a land'o hav'is tiu'temp'e kaj plen'rajt'e la fam'o'n de ia'spec'a paradiz'o en la eŭrop'a infer'o, kaj li vol'is almenaŭ moment'e vid'i part'et'o'n de tiu ĉi mirakl'a eden'o. Li sent'is si'n kiel infan'o, kiu'n oni sen'ig'is de si'a plej sopir'at'a amuz'o.

Bon'kor'a'j sved'a'j sam'ide'an'o'j kaj ebl'e eĉ pli bon'kor'a'j sved'a'j sam'ide'an'in'o'j rigard'is li'n kompat'e, kaj post inter'trakt'o ili konklud'is, ke la sen'pasport'a sam'ide'an'o pov'us part'o'pren'i en la ekskurs'o, se li miks'us si'n en la sved'a'n grup'o'n. La sved'a grup'o trans'paŝ'as la lim'o'n sen formal'aĵ'o'j. La sol'a danĝer'o est'is, ke li hav'is iom ekster'land'a'n aspekt'o'n, kvankam ne akcent'it'e sud'eŭrop'a'n. Ĉiu'kaz'e li hav'is si'a'j'n skrupul'o'j'n. Li ne tre ŝat'is polic'o'n kaj imag'is kiel du abi'e rekt'a'j sved'a'j polic'ist'o'j for'port'as li'n katen'it'a al iu sved'a karcer'o. Li tim'is. Sed li'a'j du bon'a'j gard'anĝel'o'j — unu el ili est'is sinjor'in'o, la ali'a fraŭl'in'o — persvad'is li'n. Por firm'ig'i li'a'n mem'cert'ec'o'n dum long'a'j hor'o'j ili ekzerc'is kun li la sved'a'n lingv'o'n, kies vast'a'n material'o'n ĉi-okaz'e ili redukt'is je unu sol'a vort'o. Ili'a teori'o est'is, ke est'is sol'a demand'o, kiu'n oni ebl'e far'os al li:

— Är ni svensk? (Ĉu vi est'as sved'o?)

Je tio li respond'u trankvil'e kun la ĝust'a sved'a melodi'akcent'o:

— Ja-a-a!

Tiu melodi'o ne est'is tut'e facil'a: la ton'o dev'as unu'e konvink'e profund'iĝ'i, post'e alt'iĝ'i kaj fin'e mal'aper'i per ia abrupt'a, singult'a fin'o.

La sam'ide'an'o lern'is diligent'e. Post kelk'a'j hor'o'j oni pov'is konstat'i, ke li far'is konsider'ind'a'n progres'o'n en la sved'a lingv'o, kiu daŭr'e reprezent'iĝ'is al li per unu'sol'a vort'o.

Ĉe la al'ven'o al la sved'a bord'o la du energi'a'j sved'in'o'j flank'um'is la nervoz'a'n hungar'o'n mez'e de la sved'a grup'o. Ebl'e li'a ekster'aĵ'o perfid'is i'o'n. Ebl'e la lim'polic'ist'o instinkt'e ek'sent'is i'a'n ne'cert'ec'o'n en li'a si'n'ten'o. Ĉiu'kaz'e li demand'is la hungar'o'n:

— Är ni svensk?

— Ja-a-a-a! — respond'is la sam'ide'an'o laŭ la imag'ebl'e plej sved'a akcent'o.

La afer'o est'is en ord'o.

Est'is ĉiel'e bel'a tag'o, agrabl'a humor'o, bel'a urb'o, afabl'a'j gast'ig'ant'o'j. Vesper'e la grand'a grup'o re'turn'is si'n al la dan'a urb'o. Nun la hungar'a sam'ide'an'o — plen'a de agrabl'a'j memor'o'j — kuraĝ'e ir'is inter si'a'j du gard'anĝel'o'j kaj la tri'o eĉ preter'las'is la plej element'a'n regul'o'n de la si'n'gard'em'o dum tia'spec'a'j okaz'o'j: ĝi ne ir'is mez'e de la sved'a grup'o, sed ĉe ties fin'o.

Tie star'is ali'a lim'gard'ist'o. Plen'a de suspekt'o'j.

La lim'gard'ist'o halt'ig'is li'n kaj far'is demand'o'n al la suspekt'ind'a pasaĝer'o antaŭ la ŝip'pont'et'o:

— Är ni engelsman? (Ĉu vi est'as angl'o?)

— Ja-a-a-a! — respond'is kun plen'a konvink'iĝ'o la hungar'o kaj fier'e daŭr'ig'is si'a'n voj'o'n.

— Kapt'u tiu'n vir'o'n tie antaŭ'e — kri'is la lim'gard'ist'o. — Li est'as ekster'land'an'o sen pasport'o!

La gard'anĝel'o'j dev'is rapid'e ek'funkci'i. Ili pren'is ĉe-brak'e la mal'feliĉ'a'n jes'ant'o'n kaj kur'ant'e ŝov'is li'n mez'e'n de la svarm'ant'a grup'o, kie li ne plu est'is re'trov'ebl'a. Ili ating'is feliĉ'e la ŝip'o'n kaj ni'a ĵus'a hero'o kun raket'flug'a rapid'ec'o mal'aper'is en la intern'o de la ŝip'o kaj nur tiam li el'ŝov'is si'a'n naz'o'n, kiam la re'sopir'at'a dan'a bord'o est'is jam en kelk'metr'a distanc'o.

Laŭ mi'a sci'o li neniam daŭr'ig'is si'a'j'n stud'o'j'n en la sved'a lingv'o.

Lum'diboĉ'o Kaj LUMOFASTO

Por sud'eŭrop'an'o la plej special'a sensaci'o est'as la hel'a'j, blank'a'j nokt'o'j de la nord'o. Mi memor'as pri ni'a unu'a loĝ'ej'o en miniatur'a urb'et'o ĉe la bord'o de la mar'o, kie ni loĝ'is en bel'a vila'o de ne'jun'a labor'ist'o. Ĉio est'is nov'a por ni, la mar'o, la golf'o, la riĉ'ec'o kaj trankvil'o de la urb'et'o, la fakt'o, ke labor'ist'o pov'as loĝ'i en modern'a, praktik'e kaj lert'e proviz'it'a vila'o, hav'i kvar ĉambr'o'j'n en la parter'o kaj du en la supr'a etaĝ'o, kie ni loĝ'is; la sen'emfaz'a amik'ec'o de la hom'o'j, sub kies afabl'a bon'vol'o oni sent'is i'a'n si'n'izol'em'o'n, tamen kun klar'a kolektiv'a vol'o, sent'o kaj absolut'a disciplin'o. Ĉio, kio'n ni vid'is, est'is diferenc'a de tio, al kio ni kutim'iĝ'is: la al'log'a silent'em'o de la arb'ar'o'j kaj hom'o'j, kiu'j last'a'j esprim'is si'a'n dir'aĵ'o'n en mal'rapid'e el'ig'it'a'j, long'paŭz'a'j fraz'o'j. Jam pas'is mult'a'j jar'o'j post tiu ĉi unu'a renkont'o al la land'o kaj ĝi'a'j fil'o'j; la vibr'o de inter'naci'a'j infer'aĵ'o'j ebl'e ne las'is tut'e sen'infekt'a la kristal'klar'a'n nord'a'n atmosfer'o'n, sed ĝis plu'e, kun kalkul'o de ĉiu'j plus'o'j kaj ankaŭ kun la minus'o'j, oni konserv'as si'a'n mal'nov'a'n pozitiv'e laŭd'a'n kaj eĉ admir'a'n opini'o'n pri tiu ĉi land'o, kiu ne sen'pen'e konserv'is la pac'o'n dum unu jar'cent'o kaj du'on'o kaj la rezult'o'j'n de saĝ'e konstru'it'a soci'a evolu'o. Dram'a'j okaz'aĵ'o'j pov'as kre'i tut'e nov'a'j'n aspekt'o'j'n, sed ni esper'u, ke la tut'a mond'o kaj sekv'e ankaŭ Sved'land'o evit'os la tim'at'a'n uragan'o'n.

Tiam — ĉirkaŭ 1930 — Skandinavi'o est'is ver'a paradiz'o, tut'e ne'ver'ŝajn'a al migr'ant'o, kiu al'ven'is el la mal'riĉ'o kaj mal'trankvil'o de sud'a Mez-eŭrop'o. Mir'o, admir'o, plezur'o'j, ĝu'o kaj kelk'foj'e ankaŭ ali'a'j surpriz'o'j, precip'e gastronomi'a'j, sensaci'ig'is ni'a'j'n tag'o'j'n. Ni ek'loĝ'is aŭtun'e en la ĵus'menci'it'a vila'o. Mi kontraŭ'star'as la tent'o'n kaj ne rakont'os pri ĉio, kio'n ni spert'is, sed nur pri tiu'j detal'o'j, kiu'j hav'as kun'lig'o'n al la titol'o de tiu ĉi rakont'o. Ni'a'j ĉambr'o'j est'is bel'a'j kaj mebl'it'a'j kun puritan'e simpl'a, rekt'lini'a, sed laŭ'cel'a kaj plaĉ'a solid'ec'o. Ni laŭd'is la nord'a'n disting'em'o'n, sed en unu detal'o ni trov'is ne'kompren'ebl'a'n kontraŭ'dir'o'n. En unu el la ĉambr'o'j, kiu'n ni uz'is kiel dorm'o'ĉambr'o'n, la rul'kurten'o'j est'is nigr'a'j. Kiam oni kovr'is la fenestr'o'n per ĝi, la ĉambr'o aspekt'is tut'e blind'a. Tio ne est'is bel'a. En kelk'a'j rilat'o'j la sved'o'j hav'as strang'a'n gust'o'n; ni formul'is ni'a'n pri'juĝ'o'n kaj ŝanĝ'is la nigr'a'n rul'kurten'o'n kun la blank'a de la kuir'ej'o, kies fenestr'o direkt'iĝ'is al la okcident'o. Ni ĝu'is la kristal'a'n vintr'a'n atmosfer'o'n de la nord'a sved'a urb'et'o ĉirkaŭ la mez'o de la Botni'a-golf'o, kaj bon'e kompren'is, kial la sved'o'j, kiu'j dank’ al si'a'j sen'fin'a'j arb'ar'o'j ne hav'as hejt'zorg'o'j'n, tiel unu'anim'e atend'as la neĝ'o'n kaj la ver'a'n vintr'o'n. Sed nun neni'o'n pri tiu ĉi tem'o. Ni ating'is la komenc'o'n de la nov'a jar'o, ni ating'is la mez'o'n de mart'o, kaj ni rimark'is, ke ni'a dorm'o pli kaj pli mal'long'iĝ'as. La sun'o aper'is ne'kutim'e fru'e kaj pli kaj pli fervor'e fru'e kaj ĝi facil'e venk'is la blank'a'n kurten'o'n kaj ankaŭ ni'a'n dorm'o'n. En maj'o la nokt'o jam preskaŭ tut'e mal'aper'is kaj en juni'o-juli'o rest'is el ĝi nur du-tri mal'lum'a'j hor'o'j, simil'a'j al la sud'eŭrop'a komenc'o de la vesper'krepusk'o, kiam ankoraŭ stel'o'j ne est'as vid'ebl'a'j. Tio ne est'as nokt'o, sed ia facil'a nebul'vual'o sur la bel'a vizaĝ'o de la natur'o. Sed tiu'n ĉi evolu'o'n ni ne atend'is kun kun'met'it'a'j man'o'j, sed jam antaŭ april'o ni re'ŝanĝ'is la blank'a'n rul'kurten'o'n al la nigr'a el la kuir'ej'o por cert'ig'i al ni ni'a'n propr'a'n nokt'o'n. Ĉiu'kaz'e ĝi mal'long'iĝ'is de si mem: Oni promen'is long'e en la sen'temp'a vesper'o kaj kolekt'is konval'o'j'n; kiam oni kred'is, ke jam est'as la naŭ'a, est'is jam la 11-a.

La sen'nokt'a'j, somer'a'j tag'o'j — dum la last'a'j jar'o'j ili eĉ ne est'is varm'a'j, kiel pli fru'e — en normal'a'j jar'o'j don'as mult'e da sun'lum'o al la sun'soif'ant'o'j. Sed post la lum'diboĉ'o sekv'as la lum'fast'o; est'as almenaŭ tri monat'o'j vintr'e, kiam la sun'o neniam ven'as eĉ proksim'e'n al la zenit'punkt'o de la ĉiel'o, kaj inter la tag'iĝ'o kaj vesper'iĝ'o ne pas'as tro mult'a'j hor'o'j. Eĉ en la pli sud'a'j part'o'j de la long'a land'o — rigard'u la geografi'a'n kart'o'n — jam ĉirkaŭ la kvar'a hor'o vesper'iĝ'as, kaj ju pli nord'e'n oni vetur'as, des mal'pli long'a est'as la tag'o. Tut'e nord'e, ĉe la plej nord'a urb'o, Kiruna, super la polus'a cirkl'o, en la fin'o de la jar'o jam iom post la tag'mez'o mort'as la sun'o; ĝi'a sang'o ruĝ'ig'as la blank'a'j'n neĝ'kamp'o'j'n kaj dezert'a'j'n mont'o'j'n. En la subit'a nokt'iĝ'o oni sent'as tie du'dimensi'a'n fin'o'n, fin'o'n de la temp'o kaj fin'o'n de la geografi'a mond'o.

La geografi'a'j faktor'o'j signif'as mult'e en la viv'o. Antaŭ ne tre long'e la sved'o'j ankoraŭ ĉe nur'a kandel'lum'o atend'is la nov'a'n, mal'long'a'n vintr'a'n tag'o'n, kaj la fin'o'n de la mal'lum'a period'o, kaj van'e la land'o de la viking'o'j est'as nun unu el la plej elektr'iz'it'a'j land'o'j: la fru'e al'ven'ant'a nokt'o prem'as la hom'a'n anim'o'n kaj vek'as en ĝi la sopir'o'n al la lum'o, kiu komenc'as kresk'i en et'a'j proporci'o'j nur en la fin'o de la jar'o. La land'o est'as modern'a, industri'a, sed ĝi'n karakteriz'as la kontrast'o: tradici'em'o en ĉiu'j soci'a'j klas'o'j. Tiu tradici'em'o grand'part'e trov'as si'a'n origin'o'n en la ne'ŝanĝ'ebl'a fort'o kaj ne'venk'ebl'a ekstrem'ec'o de la natur'a potenc'o. Ĉirkaŭ la lum'plen'a'j dom'o'j kaj dom'et'o'j est'as la stel'riĉ'a, sed long'a, nigr'a nokt'o, en kies vast'o eĉ la elektr'a'j lum'glob'o'j de la strat'o'j sent'as si'n orf'a'j, frost'ant'a'j, el'met'it'a'j al la krud'a'j, ne'brid'ebl'a'j natur'a'j fort-impuls'o'j. Sud'land'an'o ne pov'as tiel sopir'i la lum'o'n kaj printemp'o'n kiel nord'an'o.

Tiu'n ĉi lum'sopir'o'n esprim'as la t.n. Luĉia-fest'o, kiu est'as tut'e ĝeneral'a, kaj en grand'a'j trajt'o'j egal'e solen'at'a en ĉiu'j famili'o'j, en ĉiu'j organiz'o'j, korporaci'o'j.

Luĉia est'as nord'a frat'in'o de Sankt'a Luĉia en la plej sud'a part'o de Eŭrop'o, sed ŝi hav'as i'a'n for'a'n parenc'ec'o'n al iu pagan'a pastr'in'o, kiu post'e vulgar'iĝ'is je meger'o (= sorĉ'ist'in'aĉ'o) kun aŭgur'a'j kapabl'o'j. (En Hungar'land'o Luĉia ne est'as sankt'ul'in'o kaj ne simbol'o de lum'o, sed tia sorĉ'ist'in'o, kiu preciz'e nokt'o'mez'e inter la 12-a kaj 13-a de decembr'o antaŭ'dir'as la sort'o'n de la demand'ant'o, se li aŭ ŝi sever'e ten'as si'n al tre sever'a rit'o, kiu est'as tiel komplik'a, ke oni ne pov'as ne erar'i pri ĝi.) La rit'o de la Luĉia-fest'o ankaŭ ĉi tie est'as supoz'ebl'e antaŭ'krist'an'ec'a, sed kun'ig'it'a kun nuanc'et'o de sankt'ul'a kult'o. Luĉia est'as la simbol'o de la re'ven'ant'a lum'o. Ŝi, la sankt'ul'in'o, al'port'as la lum'o'n. La en'korp'ig'ant'o'j de la simbol'o est'as jun'a'j vir'in'o'j, infan'o'j aŭ plen'kresk'ul'in'o'j en la famili'o, en societ'o'j, en urb'o'j, ĉe entrepren'o'j, kiu'j hav'as si'a'n propr'a'n lum'port'ant'in'o'n, La fest'o okaz'as dum la nokt'o de la 12/13-a de decembr'o, aŭ ĉe organiz'o'j, labor'ej'o'j dum la tag'o.

En la kadr'o'j de la famili'o la tradici'a aspekt'o de la Luĉia-fest'o est'as, ke dum tiu nokt'o en la plej fru'a'j hor'o'j, kiam la nigr'o de la nokt'o ankoraŭ ne reg'as kun absolut'a fort'o, la Luĉia de la dom'o vest'as si'n en long'a'n, blank'a'n rob'o'n, en ia'spec'a'n inter'aĵ'o'n: ĝi jam ne est'as nokt'ĉemiz'o, sed ankoraŭ ne est'as rob'o. Bel'a'n, svelt'a'n figur'o'n ĝi simil'ig'as al anĝel'o. Sur la plej oft'e or'bukl'a, blond'a kap'o trov'as lok'o'n metal'a kron'o, kies metal'a'n skelet'o'n kaŝ'as abi'o'branĉ'et'o'j, ornam'it'a'j per bril'a'j stel'o'j, kaj tri-kvar kandel'o'j. Nun'temp'e oni sekur'ig'as la port'ant'in'o'n de la kron'o kun la brul'ant'a'j kandel'o'j aŭ tiel, ke ankaŭ ĉe la mez'a part'o de la kron'o est'as metal'a ŝirm'il'o por la kap'o, aŭ ke la kandel'o'j hav'as elektr'a'n lum'o'n. Luĉia al'ven'as nokt'e, tre solen'e. Ŝi kant'as la ital'a'n popol'kant'o'n Sankt'a Luĉia kaj ceter'a'j'n kant'o'j'n kaj serv'as kaf'o'n al la famili'an'o'j.

Kaf'o'n, jes. La kaf'o est'as la naci'a trink'aĵ'o de la sved'o'j. Mal'jun'a'j sved'in'o'j cert'e konsider'us natur'a, se en la Patr'o-Ni'a oni preĝ'us: “Don'u al ni ni'a'n ĉiu'tag'a'n kaf'o'n!” La kaf'o — pur'a kaf'o kun aŭ sen suker'o, kun aŭ sen krem'o, sed neniam kun lakt'o — est'as la ĉef'a gastronomi'a plezur'o ĉe kutim'a'j invit'o'j, kaj por mez'a sved'o 6-8 tas'o'j da fort'a kaf'o, kiel kutim'a tag'a porci'o, aparten'as al la viv'o. Se okaz'as io ekster'ordinar'a, ge'edz'iĝ'o, aŭ en'ter'ig'o, la porci'o pli'obl'iĝ'as. Est'as tut'e natur'e, ke ankaŭ Luĉia serv'as mez'e de la nokt'o kaf'o'n, bon'odor'e vapor'ant'a'n sur bel'e ornam'it'a plad'o, inter freŝ'bak'it'a'j kuk'o'j. Inter la kuk'o'j est'as unu spec'o, kiu indik'as la parenc'ec'o'n de la sved'a Luĉia al la mal'jun'a sorĉ'ist'in'aĉ'o en Hungar'uj'o, t.e. la t.n. Lunja-kat'o, iom kat'form'a kuk'o kun sekv'in'ber'a'j okul'o'j. Kiel sci'at'e la kat'o nepr'e aparten'as al la akcesor'aĵ'o'j de ĉiu'j normal'e proviz'it'a'j sorĉ'ist'in'o'j kaj en iu manier'o ĝi ver'ŝajn'e iĝ'is sam'e emblem'o de nord'a'j fe'in'o'j kaj sud'a'j sorĉ'ist'in'o'j.

* * *

Mi'a amik'o, kiu'n ni nom'u pro simpl'ec'o Aleksandro — mi ne kuraĝ'as uz'i li'a'n ver'a'n nom'o'n pro baldaŭ kompren'ebl'a'j kaŭz'o'j —, ating'is tiu'n ĉi nord'a'n land'o'n unu jar'o'n pli fru'e ol mi kaj hav'is preciz'e tiom da sci'o pri la sved'a'j kutim'o'j kiel la ali'a'j sud'eŭrop'an'o'j. Mi mem hav'is pli da sci'o pri tiu ĉi tem'o en la temp'o de mi'a al'ven'o, ĉar ĝust'e Aleksandro avert'is mi'n kontraŭ divers'a'j eventual'aĵ'o'j. Li ven'is al la land'o dum iu pluv'a septembr'a tag'o, kaj dum la sved'o'j sopir'is al la vintr'a neĝ'o, li re'dezir'is la somer'a'n varm'o'n.

Ven'is oktobr'o kun la unu'a neĝ'o. Tiu'temp'e li for'las'is si'a'n pli sud'a'n ag'ad'ej'o'n kaj komenc'is far'i preleg'o'j'n kaj ĉef'e kurs'o'j'n en la pli nord'a part'o de la land'o. Komenc'e de decembr'o li est'is en Verm'land'o. Verm'land'o est'as guberni'o kun nord-klimat'a karakter'o, kun dens'a'j, profund'a'j, alt'rok'a'j arb'ar'o'j, idili'a'j lag'o'j, kiu'j'n vintr'e neĝ'o kaj glaci'o kovr'as, kaj kun pitoresk'a'j, ruĝ'a'j dom'o'j, kiu'j vigl'ig'as kaj intim'ig'as la silent'a'n, blank'an-verd'a'n region'o'n. La hom'o'j de Verm'land'o disting'as si'n per mal'pli da rezerv'em'o ol la plej mult'a'j sved'a'j hom'tip'o'j, ili est'as ŝerc'em'a'j, ili'a fantazi'o flug'as oft'e preskaŭ sam'e vigl'e kiel tiu de la sud'land'an'o'j. Spit'e la modern'iĝ'o'n de la industri'o la tradici'o'j vigl'e viv'as en tiu ĉi land'part'o, proksim'um'e sam'e, kiel en la plej proksim'a nord'a, najbar'a provinc'o, Dalekarlio.

Aleksandro hav'is mal'facil'a'n tag'o'n la 12-an de decembr'o. Li hav'is du preleg'o'j'n en lern'ej'o'j, don'is intervju'o'n al la lok'a gazet'o pri si mem kaj pri la tem'o de baldaŭ'a publik'a program'o. Post'e li iom prepar'is la preleg'o'n, skrib'is leter'o'n, prov'is si'n kompren'ig'i kun la dom'an'o'j, sed la patr'o, metal'labor'ist'o, ne est'is hejm'e; li labor'is post'tag'mez'e kaj nokt'e. Li est'is la sol'a el la famili'o, kiu relativ'e bon'e parol'is Esperant'o'n. La famili'o ceter'e ne est'is mal'grand'a; la ge'edz'o'j hav'is tri infan'o'j'n. La edz'in'o est'is natur'a, bon'humor'a sinjor'in'o, kiu redukt'is la material'o'n de la hom'a lingv'o al dek'du'o da gest'o'j, kiu'j'n Aleksandro prov'is diven'i kun ne tre grand'a sukces'o. El la infan'o'j du est'is mal'grand'a'j, unu el ili eĉ tre mal'grand'a ankoraŭ ne kvar'jar'a knab'in'o, kiu tamen mir'ind'e bon'e parol'is la sved'a'n lingv'o'n. La knab'o est'is jam mult'e pli aĝ'a, sed ankaŭ kun li oni ne pov'is parol'i. La tri'a infan'o est'is ĉarm'a kaj kompleks'o'plen'a fraŭl'in'o. La kompleks'o'j part'e de'pend'is de la aĝ'o de la jun'ul'in'o, kiu jam ne plu est'is infan'o, sed iom ankoraŭ mank'is al ŝi ĝis la plen'a aĝ'o, part'e est'is atribu'ebl'a'j al la fakt'o, ke ekster'land'an'o'j tiu'temp'e est'is mal'oft'a'j bird'o'j en la land'o kaj sekv'e eg'e respekt'at'a'j; fin'e ili'n motiv'is la fakt'o, ke ŝi est'is nur komenc'ant'o en Esperant'o kaj sekv'e ĉiu apart'a fraz'o, dir'it'a en Esperant'o, ek'flor'ig'is hont'roz'o'j'n sur la delikat'a haŭt'o de ŝi'a vizaĝ'o. Aleksandro est'is tut'e nov'a gast'o kaj la inter'rilat'o'j est'is redukt'it'a'j al sub'strek'it'a mim'ik'o, gest'o'j kaj rid'et'o, kiu'j'n nur escept'e inter'romp'is dir'it'a fraz'o:

— Bon'vol'u trink'as kaf'o — ĉar sved'o'j princip'e est'as murd'ant'o'j de la akuzativ'o, kaj komenc'ant'o'j ne komplik'as si'a'n dir'aĵ'o'n per la infinitiv'o.

Vesper'e, Aleksandro, kiu jam de'long'e ne est'is liber'a, ir'is al kin'o, rigard'is sen'kompren'e sved'a'n film'o'n; li iĝ'is dorm'em'a. El'ir'int'e li re'freŝ'iĝ'is kaj ĝu'is la sek'a'n, stel'o'riĉ'a'n, mal'varm'a'n nokt'o'n, kiu'n mister'ig'is la trans'kur'a'j, rapid'a'j, nervoz'a'j vibr'o'j de arĝent'kolor'a nord'a lum'o. Post la naŭ'a kaj du'on'o li re'tir'is si'n en si'a'n ĉambr'o'n.

Li ricev'is kiel gast'ĉambr'o'n, la grand'a'n ĉambr'o'n de la famili'o. Tie est'is la ĉie trov'ebl'a telefon'o, la libr'o'bret'ar'o kun led'e bind'it'a komplet'a enciklopedi'o kaj ali'a'j libr'o'j, centr'a hejt'ad'o kaj ali'a'j luks'o'j, kiu'j en tiu temp'o est'is simpl'e ne kompar'ebl'a'j al la labor'ist'a'j loĝ'ej'o'j de la sud'a'j land'o'j, kaj ankaŭ nun ili est'as ekster'konkurs'a'j en kompar'o kun preskaŭ ĉiu'j land'o'j. Li iom pri'pens'is la diferenc'o'n inter tiu mond'o, kiu'n li ĵus for'las'is, kaj tiu ĉi; iom'et'e li aŭskult'is la radi'o'n, iom li prov'is skrib'i, sed li est'is dorm'em'a kaj tuj post la dek'a hor'o li komenc'is si'a'n hero'a'n kaj ne'konsci'a'n batal'o'n kontraŭ la sved'a lit'o. Aleksandro est'is alt'a, iom korpulent'em'a, nervoz'a jun'a vir'o. Hejm'e li kovr'is si'n per plum'kovr'aĵ'o, kiu obe'e sekv'is la form'o'n de la korp'o, kaj la kap'o ripoz'is sur plur'a'j dik'a'j plum'kusen'o'j. Ĉi tie la lit'o est'is mal'larĝ'a, la kusen'o est'is diminutiv'e et'a kaj nur unu sol'a. Anstataŭ la plum'kovr'aĵ'o oni uz'is plur'a'j'n lan'kovr'il'o'j'n, kies rand'o'n oni met'is sub la matrac'o'n, tiel, ke la aranĝ'o simil'is al sak'o, kies plej intern'a part'o est'is la sub'a kaj supr'a lit'tuk'o'j. Trankvil'sang'a sved'o en'ir'as vesper'e en tia'n sak'o'n kaj maten'e li for'las'as la sak'o'n en la sam'a stat'o. Mal'e: impuls'a sud'land'an'o rotaci'as en la lit'o dum la tut'a nokt'o kaj sekv'e la lin'aĵ'o'j kaj lan'aĵ'o'j part'e kun'tord'iĝ'as laŭ tut'e komplik'a manier'o (se en'tut'e oni pov'as nom'i tia'n kaos'ec'o'n “manier'o”), part'e ili mal'aper'as en la divers'a'j angul'o'j de la ĉambr'o. Mem la dorm'ant'o inform'iĝ'as nur ne'rekt'e pri la stat'o de la afer'o'j. Aleksandro ekzempl'e sonĝ'is, ke oni for'ŝtel'is li'a'j'n vest'o'j'n kaj met'is li'n sur la plej nord'a'n punkt'o'n de la Nord'a Polus'o. Inter'temp'e li vek'iĝ'is kaj prov'is far'i i'a'n improviz'a'n ord'o'n — sen'sukces'e — kaj de'nov'e ek'dorm'is kaj daŭr'ig'is si'a'n batal'o'n kun la nord'a vent'o kaj arkt'a frost'o, kontraŭ kiu'j li van'e kned'is kaj tord'ad'is la rest'ant'a'j'n lit'kovr'aĵ'o'j'n. La kusen'o jam de'long'e mal'aper'is sub la lit'o.

Iom post la 3-a hor'o maten'e, pli ĝust'e, mez'e de la nokt'o, Vera, la menci'it'a jun'a fraŭl'in'o, trans'form'is si'n kun help'o de la du infan'o'j, kiu'j volont'eg'e ofer'is la rest'o'n de la nokt'o; ŝi trans'form'is si'n je Luĉia. Ŝi sur'pren'is la long'a'n silk'a'n Luĉia-rob'o'n, sur si'a'n tali'o'n ŝi met'is arĝent'e bril'a'n zon'o'n. La Luĉia-kron'o eĉ pli'ĉarm'ig'is la delikat'a'n vizaĝ'o'n, la ĵus muel'it'a kaf'o ek'bol'is, la kuk'o'j est'is freŝ'a'j kaj odor'is al'log'e. Ŝi met'is ĉio'n kun la tas'et'o'j sur plad'o'n, met'is sur ĝi'n la kaf'uj'o'n, kaj la jun'a generaci'o okup'is si'n pri la mal'ferm'ad'o de la pord'o'j. Mi ne forges'u menci'i la tri kandel'o'j'n, kiu'j anonc'is per si'a lum'o la al'ven'o'n de la printemp'a lum'o kun harmoni'o al la printemp'a aper'aĵ'o de la jun'a knab'in'o.

Aleksandro sam'temp'e daŭr'ig'is si'a'n sen'esper'a'n sonĝ'o'n kaj ating'is tiu'n stat'o'n, ke li est'is frost'mort'ont'a ĉe la polus'o. Ankaŭ li hav'is long'a'n dorm'ĉemiz'o'n, kvankam mal'pli poezi'a'n ol la jun'ul'in'o, sed ankaŭ ĝi ne mult'e help'is la tro'dorlot'it'a'n korp'o'n de la jun'ul'o. En tiu stat'o li est'is, kiam la ge'knab'o'j larĝ'e mal'ferm'is la du al'o'j'n de la mal'hel'a ĉambr'o kaj la eter'e delikat'a Luĉia kun si'a brul'ant'a kap'ornam'o kaj kun si'a bon'odor'a kaf'o en'paŝ'is kaj la graci'a'j, mal'dik'a'j lip'o'j arĝent'sopran'e ek'kant'is la - Luĉiakant'o'n — esperant'lingv'e al la honor'o de la gast'o, kvankam kun iom da mis'prononc'o de nord'a komenc'ant'in'o:

Sur la mar’ brillas stel’ de ardjento,
dolĉ'e favor'as ond'o'j kaj vent'o,
dansas la bark'o kiel foli'o.
Sankt'a Lusio, sankt'a Lusio!

Aleksandro vek'iĝ'is el si'a inkub'o kaj en la fon'o de la ĉambr'o li vid'is mal'facil'e, solen'e proksim'iĝ'int'a'n anĝel'o'n. Li'n reg'is ankoraŭ la spirit'a obtuz'o de la sonĝ'o kaj mi de'nov'e vol'as sub'strek'i, ke li hav'is neni'a'n sci'o'n pri la Luĉia-kultur'o. Kio'n li pov'is pens'i? Li'a kor'o ek'puls'is kun subit'a fort'o. Li'a cerb'o prov'is ek'labor'i kaj far'i konklud'o'n. Sed pri kio li pov'is konklud'i?

— Mi mort'is — li pens'is — kaj jen la anĝel'o en blank'a rob'o, kun kandel'a lum'o sur la kap'o, kun ĉiel'a kant'o sur la lip'o'j.

La kaf'o'n li ne rimark'is, sed li pens'is pri si'a'j antaŭ'a'j dub'o'j koncern'e la ekzist'o'n de la anĝel'o'j. Li est'is liber'pens'ul'o. Kiom li pag'os nun por tio?

Kiam li ating'is tiu'n ĉi pens'o'n, kaj tio'n li far'is dum kelk'a'j sekund'o'j, li komenc'is akr'e protest'i kontraŭ la tro fru'a mort'o. Malgraŭ la tre agrabl'a aspekt'o de la anĝel'o, li ne sent'is si'n ankoraŭ matur'a en'paŝ'i la ĉiel'a'n juĝ'ej'o'n. Sed kio'n oni pov'us far'i? La anĝel'o jam est'is preskaŭ ĉe li'a lit'o, kie li kuŝ'is re'viv'iĝ'int'e post si'a funebr'ind'a mort'o kaj ŝi kant'is:

— Sankt'a Luĉio, Sankt'a Luĉio!

Aleksandro ek'ŝvit'is; li'a angor'o ricev'is gigant'a'j'n mezur'o'j'n kaj ĝi ek'stimul'is li'n kri'i, kri'eg'i. Ĝi ek'pik'is li'a'j'n membr'o'j'n, kiu'j subit'e re'aktiv'iĝ'is, kaj Aleksandro salt'is el la lit'o kaj komenc'is kri'eg'i:

— Help'o'n, help'o'n!

La trankvil'e bel'a, tradici'a bild'o de la Luĉia-nokt'o subit'e trans'form'iĝ'is al komplet'a sur'real'ism'o, kies enigm'o'n neni'u pov'is solv'i pro moment'a temp'o'mank'o. La grand'a figur'o de Aleksandro mov'iĝ'is kun tia rapid'ec'o, ke li'a'j kap'o kaj membr'o'j kvazaŭ pli'obl'iĝ'is. Luĉia perd'is si'a'n tas'o'n kaj pov'is kapt'i nur la kaf'uj'o'n, kies brun'nigr'a en'hav'o las'is larĝ'a'n, long'a'n makul'o'n sur la neĝ'kolor'a Luĉia-rob'o. La kant'o subit'e ĉes'is kaj la infan'o'j komenc'is laŭt'e plor'eg'i. Nur la kandel'o'j rest'is serioz'a'j kaj rigid'a'j. Ili ne fal'is en panik'o'n kaj daŭr'e brul'is sur la kap'o de la fraŭl'in'o, feliĉ'e! La tut'a dom'o mobiliz'iĝ'is kaj la patr'o for'blov'is la lum'o'n de la kandel'o'j. Neni'u kompren'is i'o'n, kaj daŭr'is tre long'e la kompren'a kaos'o, pri kiu eĉ Zamenhof mem ne est'us pov'int'a help'i.

La 14-an de decembr'o Aleksandro per'leter'e inform'is mi'n pri la strang'a'j kutim'o'j de la Luĉia-nokt'o kaj avert'is mi'n: se iam mi ven'os al tiu ĉi land'o, prepar'u mi'n dum la tut'a jar'o al la terur'aĵ'o'j de la Luĉia-nokt'o.

Jen mi trans'don'as mi'a'n util'a'n sci'o'n al la afabl'a leg'ant'o.

Konciz'a Korespond'a Kurs'o Pri La Am'o

Oni ŝajn'e ne mult'e saĝ'iĝ'as pro la saĝ'a'j spert'o'j, kiu'j'n oni amas'ig'as en si de jar'o al jar'o. Pri ni mem ni ne kalumni'u, sed pri la ceter'a mond'o oni pov'as dir'i trankvil'e, ke ĝi'n ne prudent'ig'as la spert'o'j malgraŭ tiu alt'valor'a kontribu'o, kiu'n ekz. sub'skrib'int'o tiel fervor'e kaj mal'avar'e distribu'as al la sam'generaci'an'o'j buŝ'e kaj skrib'e. Ĝi'n for'port'as la facil'a vent'o sen la plej et'a sign'o, ke ie iu kaj iel vol'us kapt'i ĝi'n kaj util'ig'i por la re'konstru'o de la mond'o.

Ver'dir'e mi mem iom ted'iĝ'is de unu flank'o aŭskult'i la afabl'a'j'n profet'aĵ'o'j'n pri la atend'ebl'a'j plezur'o'j de la perfekt'iĝ'ant'a atom'bomb'a epok'o, de ali'a flank'o mem profet'i pri la milit'o de ĉiu'j energi'a'j pac'proklam'ant'o'j; tial mi decid'is ne sid'i en jam'a funebr'o sur mi'a'j propr'a'j ruin'o'j — est'ont'a'j, kiu'j tamen-tamen est'as ankoraŭ nur eventual'a'j. Ebri'ul'o'j'n oft'e sav'as la providenc'o kaj ebl'e ankaŭ ni sukces'os sav'i ni'a'n haŭt'o'n, precip'e, se ni ne montr'as tro'a'n interes'iĝ'o'n kaj genu'trem'ig'a'n angor'o'n pri la danĝer'o. Ni manĝ'u trankvil'e, se ni hav'as i'o'n por manĝ'i, ni fos'u ni'a'j'n sulk'o'j'n, ni est'u optimist'o'j kaj ni esper'u profesi'e, ĉar tio help'as al la digest'ad'o kaj ĝeneral'e al la san'stat'o kaj apenaŭ mal'util'as al iu.

Tio est'as la tez'o de la modern'a'j stoik'ul'o'j, kies ar'o iom post iom en'ten'os preskaŭ la tut'a'n hom'ar'o'n. La deviz'o de la skol'o est'as tre profund'senc'a:

La plej alt'a filozofi'o est'as rezign'o pri ĉia filozof'ad'o.

* * *

Parol'u do pri io ali'a! Nu, kial ne? Kial ne pri roz'kolor'a korespond'ad'o sub la radi'o'j de la verd'a stel'o, kaj pri spert'o'j, kiu'j'n oni eĉ nun pov'as valor'ig'i? Mi preleg'os al vi pri mi'a unu'a esperant'a korespond'ad'o.

* * *

Kiel kaj kial mi lern'is Esperant'o'n, pri tio mi ne rakont'os nun. Sufiĉ'as dir'i, ke tiu komenc'o jam est'as sufiĉ'e mal'proksim'a de mi en la temp'o, kvankam oni sent'as, kvazaŭ inter tiu feliĉ'a komenc'o kaj la nun'o pas'is nur kelk'a'j — sen'dub'e interes'a'j — tag'o'j. Mi est'is normal'a esperant'ist'o kun normal'a kvant'o da entuziasm'o kaj interes'iĝ'o, kaj inter la ceter'a'j vast'e radi'ant'a'j stel'o'j, cel'o'j kaj ben'o'j de la lingv'o, mi rapid'e trov'is ĝi'a'n plej individu'a'n plezur'rimed'o'n, t.e. la ebl'o'n korespond'i kun ali'land'an'o'j. Kaj ali'land'an'in'o'j. Mi vol'as al'don'i, ke mi lern'is Esperant'o'n relativ'e rapid'e, kaj tuj post la fin'o de la komenc'a'j stud'o'j mi ek'dediĉ'is grand'a'n atent'o'n al la anonc'o'j, trov'ebl'a'j en “Herold'o” kaj ali'lok'e, por akir'i tie — laŭ'ebl'e vir'in'seks'a'n — korespond'ant'o'n. Mi trov'is baldaŭ adres'o'n el la grand'a Brit'a Imperi'o: est'is tia fid'ig'a anonc'o. Supoz'ebl'e pro la ĝoj'o de la trov'aĵ'o mi forges'is fund'e esplor'i la tekst'o'n de la anonc'o, laŭ kiu la jun'a brit'in'o dezir'is korespond'i kun sam'ide'an'in'o. La ne'atent'o de la sufiks'o -in- est'is part'e atribu'ebl'a al mi'a'j primitiv'a'j sci'o'j en la lingv'o, part'e ĝi est'is tia'spec'a dezir-erar'o, pri kiu'j la psikologi'o pov'as don'i al vi pli detal'a'j'n inform'o'j'n. Cert'e tie vi trov'os apart'a'n ĉapitr'o'n pri la forges'it'a'j, sed profund'e dezir'at'a'j in-form'o'j.

Mi dev'as supoz'i, ke mi'a unu'a leter'o en la universal'a lingv'o en'hav'is iom da jun'ec'a freŝ'o, ĉar la afabl'a brit'in'o relativ'e baldaŭ respond'is kaj klar'ig'is al mi, ke ŝi'a intenc'o est'is korespond'i kun ekster'land'a'j sinjor'in'o'j, al kiu kategori'o mi apenaŭ est'as registr'ebl'a, sed se mi tiel insist'as por la korespond'ad'o, okaz'u do la ne'evit'ebl'a: ŝi volont'e apog'os mi'n sur la mal'glat'a voj'o de la komenc'ant'o'j. Mi esper'as, ke la ĉiel'o ben'os ŝi'n pro tiu ĉi bon'far'o. Ceter'e ŝi est'is spert'a esperant'ist'in'o, ŝi est'is jun'a, kvankam edz'in'o, kaj ŝi aparten'is al tiu'j mal'oft'a'j fenomen'o'j, kies viv'kun'ul'o est'is sam'e fervor'a esperant'ist'o kiel ŝi. Ebl'e eĉ pli... ĉar la edz'o hav'is i'a'n alt'a'n funkci'o'n en la lok'a klub'o; pri simil'a ofic'o ŝi ne pov'is fier'i.

Mi skrib'is mi'a'j'n leter'o'j'n kun special'a zorg'o, kaj en la unu'a period'o de ni'a korespond'ad'o oni ne pov'is rimark'i i'o'n ekster'ordinar'a'n. Mi sci'as, ke mi skrib'is pri ĉio ebl'a inter la ter'o kaj ĉiel'o, kaj la sinjor'in'o montr'is konstant'a'n bon'vol'o'n al mi. Je mi'a pet'o mi ricev'is ankaŭ portret'o'n de ŝi, kaj ankaŭ la agrabl'a ekster'aĵ'o de mi'a korespond'ant'in'o kvadrat'ig'is mi'a'n korespond'a'n fervor'o'n. Kun eminent'a diplomat'a instinkt'o la sinjor'in'o ne send'is portret'o'n komun'a'n kun la edz'o. Pri li mi hav'is iom'et'e mal'pli da interes'iĝ'o, kvankam en'tut'e mi ne pov'as dir'i, ke mi'a'j leter'o'j laŭ mi'a opini'o trans'paŝ'is la lim'o'n de la plej konven'a korespond'ad'o; laŭ mi'a opini'o mi estim'is komplet'e la stat'o'n de la sinjor'in'o, sed tamen est'is bon'e, ke mi korespond'is kun ŝi kaj ne kun li. Vi kompren'as, ĉu ne? Kompren'ebl'e ankaŭ mi'a portret'o ating'is tiu'n punkt'o'n de la vast'a imperi'o, kie mi'a korespond'ant'in'o loĝ'is. (Kiel en tia'j okaz'o'j, ankaŭ tiam mi elekt'is la plej bon'aspekt'a'n fot'o'n pri mi, sed malgraŭ tio la mal'gras'a laŭd'o de la sinjor'in'o: “Laŭ bild'o oni pov'as diven'i, ke vi est'as bon'ul'o” — ne tre kontent'ig'is mi'n. Kiam oni est'as en tia aĝ'o, oni atend'as pli romantik'a'j'n kritik'o'j'n pri si. Se ŝi est'us skrib'int'a: “Est'as klar'e vid'ebl'e ke vi est'as fripon'o” aŭ “Vi'a mal'hel'a har'ar'o kaj en'tut'e vi'a aspekt'o preskaŭ tim'ig'is mi'n” — cert'e mi est'us hav'int'a pli kontent'a'n humor'o'n. Sed oni pov'is far'i neni'o'n, oni dev'is daŭr'ig'i la korespond'ad'o'n, kiel iu, el kies fot'o oni pov'as diven'i, ke li est'as bon'ul'o.)

Nu, jes, ni do daŭr'ig'is mi'a'n unu'a'n esperant'lingv'a'n korespond'ad'o'n dum monat'o'j. Sed antaŭ ol ni est'us pov'int'a'j fest'i la unu'a'n dat're'ven'o'n de ni'a renkont'iĝ'o sub la verd'a stel'o, la korespond'ad'o subit'e kaj abrupt'e ĉes'is. Iu'n foj'o'n mi skrib'is long'a'n leter'o'n, sed mi ricev'is neni'a'n respond'o'n. Nek long'a'n nek mal'long'a'n. Strang'e. Mi est'is cert'a, ke mi ne ofend'is ŝi'n. Mi'a leter'o est'is dec'a, kvankam amik'ec'a kiel ĉiam. Post du'semajn'a van'a atend'ad'o mi skrib'is sam'e long'a'n leter'o'n. La rezult'o est'is nul'o. La brit'in'o mal'aper'is por etern'e de mi'a horizont'o, kaŭz'ant'e per tio obstin'e re'aper'ant'a'j'n cerb'um'ad'o'j'n kun la refren'o: “Sed kial?”

La enigm'o solv'iĝ'is post'e — long'a'j'n jar'o'j'n post'e. Tiam mi ek'gvid'is kurs'o'j'n en Sved'land'o laŭ la invit'o de la Sved'a Esperant'o Institut'o.

* * *

La lingv'o'j ne konsist'as nur el vort'o'j. Mal'antaŭ la vort'o'j est'as lingv'a'j kutim'o'j, efik'o'j de divers'a'j faktor'o'j, pri kiu'j la vort'ar'o dir'is neni'o'n. Oni fid'as pri si'a vort'ar'o, sed baldaŭ klar'iĝ'as pri ĝi, ke ĝi est'as nur paper'o sen viv'o.

Al'ven'int'e ekster'land'e'n oni tut'e natur'e klopod'as kaŝ'i si'a'n ekster'land'ec'o'n, por ne est'i konsider'at'a kiel ne'danĝer'a, bon'vol'e rid'et'ant'a mens'mal'san'ul'o. Komenc'e do oni lern'as la prononc'o'n de la salut'vort'o'j, kaj en la vend'ej'o'j oni kondut'as suveren'e, sed ekstrem'e vort'avar'e. Oni montr'as al la aĉet'ot'a objekt'o, oni pag'as, oni salut'as de'nov'e, al'don'as la dank'vort'o'n kaj for'ir'as. Tia est'as la ordinar'a strategi'o de ekster'land'an'o'j, kaj ankaŭ mi sekv'is en la vend'ej'o'j tiu'n ĉi taktik'o'n. Mi lern'is la sved'a'n salut'esprim'o'n: God dag! (Bon'a'n tag'o'n!) kaj post iom da ekzerc'o mi gud-dais sam'e indiĝen'e kiel iu ajn viking'id'o. Est'is tamen eg'e strang'e, ke malgraŭ mi'a'j fervor'a'j klopod'o'j por ne diferenc'i, kiam mi for'las'is la vend'ej'o'n, ĉiu'j, komiz'o'j kaj aĉet'ant'o'j, eĉ tiu'j, kiu'j pli fru'e ne al'rigard'is mi'n, turn'is si'n post mi, kiam mi est'is for'ir'ant'a. Sed kial? Kial? Jes, ĉar mi dir'is du'foj'e God dag!, unu'foj'e, kiam mi ven'is kaj la du'a'n foj'o'n, kiam mi for'ir'is. Sed tiu last'a God dag! — kiam oni for'ir'as, est'as tut'e ne'ebl'a en Sved'land'o. Kial? Kial? Lingv'a kapric'o! Kompat'ind'a nov'ul'o!

Jes, ja. Mi sci'as, vi nun vol'as demand'i, kiel koncern'as ĉio ĉi la brit'a'n sinjor'in'o'n kaj la korespond'a'n kurs'o'n pri la am'o.

Ankaŭ pri la am'o la afer'o ŝajn'as tre simpl'a. Oni dir'as en si'a naci'a lingv'o mi am'as; post'e oni kred'as, ke la tut'a afer'o est'as nur konsult'i la vort'ar'o'n, kiel oni dir'as tio'n en Skandinavi'o, en Sved'land'o. Sed mi pet'as vi'n, ne fid'u la vort'ar'o'j'n! Ili dir'as neni'o'n pri la en'hav'o de la vort'o'j, pri la dinamik'o de la vort'o'j. La vort'ar'o est'as statik'a verk'o. Sed... sed... ekzempl'e la hungar'a mi am'as hav'as vast'a'n senc'o'n, sed tut'e ne tragedi'e kulmin'a'n kiel la sved'a vort'o. Al la vort'o am'i lig'iĝ'as ĉi tie tiom da dram'a streĉ'o, ke la sved'a'n ekvivalent'o'n oni uz'as plej'part'e nur en literatur'o, sed en la praktik'o oni serĉ'as ali'a'j'n esprim'o'j'n. Sed se sved'o dir'as al sved'in'o mi am'as vi'n — tio est'as preciz'e la superlativ'o de la hom'a'j sent'o'j. Mal'e la hungar'a am'as hav'as vast'a'n senc'o'n. Tio ebl'e de'pend'as de la impuls'em'o de la pli sud'a'j hom'o'j, sed efektiv'e ni am'as pli facil'e. La esprim'o mi am'as ne signif'as ĉiam la komplet'a'n trans'kap'iĝ'o'n de la sent'a viv'o. Mi pov'as am'i eĉ mi'a'n radi'o'aparat'o'n, se ĝi ne tro bru'as, la klink'o'n sur la pord'o, ĉar ĝi komfort'e aplik'as si'n al la pren'o de mi'a man'o, la viŝ'gum'o'n, ĉar ĝi bon'e for'ig'as la maŝin'erar'o'j'n kaj ne las'as mal'pur'a'j'n makul'o'j'n sur la paper'o, mi'a'n ŝu'pland'o'n, ĉar ĝi ankoraŭ est'as sufiĉ'e dik'a, ktp. Oni pov'as am'i tut'e sen'kulp'e proksim'um'e ĉio'n inter la ter'o kaj ĉiel'o. Sekv'e sam'e sen'kulp'e oni pov'as am'i ankaŭ hom'o'n ne renvers'ant'e si'a'n tut'a'n mond'o'n, ĉar la verb'o am'i plej oft'e en la hungar'a lingv'o, sam'e kiel en la franc'a lingv'o, respond'as al la esperant'a verb'o ŝat'i.

* * *

Mi komenc'is tiam mi'a'n instru'ad'o'n en Upsala kaj en ali'a'j lok'o'j, ne mal'proksim'a'j de la universitat'a urb'o. La unu'a'n foj'o'n mi instru'is ekster'land'e, kaj la sved'a lingv'o son'is al mi proksim'um'e sam'e fremd'e kiel la persa. Sed mi uz'is mi'a'j'n projekci'a'j'n bild'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is al mi kompren'ig'i mi'n dum la instru'ad'o, sen la uz'o de interpret'ant'o. Jam en la komenc'o, aŭ ebl'e ĝust'e en la komenc'o, ĉio funkci'is glat'e.

I.a. mi hav'is kurs'o'n ankaŭ en industri'a komun'um'o. La kurs'o est'is vigl'a kaj ne mal'grand'a. Ĝi'n part'o'pren'is ĉ. tri'dek, konstant'e fervor'a'j person'o'j. Ili est'is preskaŭ sen'escept'e jun'a'j — ĉ. du'dek jar'o'j est'is la tut'a kurs'an'ar'o, kaj la du'on'o da ili est'is fraŭl'in'o'j.

Post kelk'e da lecion'o'j mi vol'is kontrol'i la individu'a'n sci'o'n de mi'a'j ge'lern'ant'o'j, kiu'j jam ĥor'e est'is prezent'int'a'j konsider'ind'a'n kvant'o'n da util'a'j fraz'o'j. Por la kontrol'o de ili'a sci'o mi hav'is nur unu voj'o'n; mi adapt'is la kontrol'manier'o'n de la ĉe-metod'o kun kelk'a'j modif'o'j. Mi dis'don'is foli'o'j'n kun esperant'a'j demand'o'j, respond'end'a'j en la sam'a lingv'o. La unu'a demand'o est'is: “Kiu vi est'as?” Post'e: “Kio vi est'as?” Post tio sekv'is mult'a'j ali'a'j demand'o'j, kaj kiel dek'a'n mi al'don'is la demand'o'n: “Ĉu vi am'as la instru'ist'o'n?”

La demand'o — laŭ mi'a percept'o — est'is tut'e sen'kulp'a. Mi uz'is mi'a'n hungar'a'n lingv'o'sent'o'n kaj ver'ver'e mi vol'is nur ek'sci'i, ĉu mi ne ted'as mi'a'j'n ge'lern'ant'o'j'n. Ĉu ili ne tro mal'alt'e taks'as mi'a'n manier'o'n, mi'a'n instru'metod'o'n. Trankvil'e, sen mal'bon'a'j supoz'o'j, mi trans'pren'is do la respond'o'j'n de la dek-kvin jun'a'j vir'o'j, kiu'j sid'is unu'flank'e de la klas'ĉambr'o, kaj post'e mi kun la sam'a aplomb'o de trankvil'o kolekt'is la respond'foli'o'j'n de la knab'in'o'j.

Kiam hejm'e, dum la sam'a vesper'o, mi komenc'is stud'i la foli'o'j'n, mi'n atend'is terur'a surpriz'o. La respond'o'j de la jun'ul'o'j kuŝ'is supr'e. La unu'a respond'is: “Ne, mi ne am'as la instru'ist'o'n.” Ankaŭ la du'a, sam'e la tri'a kaj — sen'escept'e ĉiu'j vir'o'j. Mi sent'is, ke mi'a fiask'o ne est'as evit'ebl'a en tiu ĉi land'o, mi jam fiask'is. Mi komenc'is jam pens'i pri la re'vojaĝ'o al mi'a sud'a land'o, ĉar en la nord'o mi pov'os est'i nur terur'e baj ne-help'ebl'e mal'popular'a. Kun plen'a rezign'o kaj atend'ant'e neni'o'n bon'a'n, mi komenc'is leg'i la respond'o'j'n de la dek-kvin jun'ul'in'o'j. Mi jam ne mir'is, ke la unu'a knab'in'o respond'is per la sam'a fraz'o: “Ne, mi ne am'as la instru'ist'o'n.” Sam'e la du'a, la tri'a, la kvar'a. Ili ne plu surpriz'is mi'n. Sed mult'e pli la kvin'a, post'e la ok'a kaj la dek'du'a el la jun'ul'in'o'j, kiu'j respond'is jen'e: “Jes, mi am'as la instru'ist'o'n.” Mal'feliĉ'e (aŭ ebl'e feliĉ'e) mi tut'e ne kon'is la en'hav'o'n de la sved'a fraz'o, kaj sekv'e tut'e ne pov'is taks'i la valor'o'n de tiu'j afabl'a'j tri fraz'o'j, kiu'j tamen iom'et'e mild'ig'is la ĉagren'o'n de la mal'sukces'int'o...

Tiel mi ven'is al la solv'o de la enigm'o: Kial la brit'a sinjor'in'o ĉes'ig'is la korespond'ad'o'n kun mi? Mi korespond'is kun ŝi dec'e, sed tio, kio est'as dec'a kaj sen'kulp'a en la sud'o, pov'as konstern'i brit'a'n sinjor'in'o'n kaj eĉ pli ŝi'a'n edz'o'n, se li — mal'feliĉ'e — est'as esperant'ist'o. Jam en la fru'a period'o de ni'a korespond'ad'o mi uz'is la kutim'a'n hungar'a'n salut'form'o'n al sinjor'in'o'j (nun'temp'e ver'ŝajn'e ne uz'at'a'n): “Mi kis'as vi'a'n man'o'n.” La edz'o ebl'e jam tiam kun'tir'is la brov'o'j'n, sed la sinjor'in'o supoz'ebl'e konsider'is tio'n interes'a. Iom post iom ni'a inter'rilat'o iĝ'is pli proksim'a kaj neni'o do indik'is, ke mi ne uz'u la hungar'a'n leter'fin'a'n form'o'n al person'o'j, kiu'j'n ni disting'as per amik'a'j sent'o'j. Mi sent'is neni'a'n dram'a'n kulmin'o'n, kiam mi skrib'is la leter'fin'o'n:

“Kun ver'a am'o kis'as vi'a'j'n man'o'j'n — vi'a ...”

Kio'n ŝi sent'is, mi ne sci'as, sed ebl'e mi ne erar'as, re'konstru'ant'e la fin'o'n de mi'a korespond'a dram'o laŭ la jen'a manier'o:

La edz'o: Ĉu vi de'nov'e ricev'is leter'o'n de tiu barbar'o?

Ŝi (kun mild'a ruĝ'iĝ'o): Jes.

La edz'o: Kial vi ruĝ'iĝ'as? Montr'u la leter'o'n.

Ŝi: Kar'a mi'a, trankvil'iĝ'u! Kial vi est'as tiel nervoz'a? Mi'a leter'o ne pov'as interes'i vi'n.

La edz'o: Ha-a-ha-aĥ! Mi vol'as sci'i tuj, kio okaz'as mal'antaŭ mi'a dors'o (El'ŝir'as la leter'o'n el la man'o de la edz'in'o kaj leg'as ĝi'n. Li ne plu pov'as parol'i pro la indign'iĝ'o). Ĥrrrr!

Ŝi: Mi ne est'as respond'ec'a pro ĉiu stult'ul'o en Sud-Eŭrop'o.

La edz'o: Silent'u! Tia fi'ul'o! Skandal'o! Ĉu vi mem ne hont'as? (Li pren'as revolver'o'n).

(Rimark'o de la aŭtor'o: Kial li ne pren'us revolver'o'n? Se dram'o, est'u dram'o!)

Ŝi: Kar'a mi'a, est'u iom prudent'a! Al mi sufiĉ'as korespond'frenez'ul'o. Mi ne bezon'as famili'a'n frenez'ul'o'n.

La edz'o (post kiam li paf'is mi'a'n portret'o'n sur la skrib'o'tabl'o de la sinjor'in'o): Se vi ne tuj promes'as, ke vi ĉes'ig'os ĉiu'n inter'rilat'o'n kun tiu fripon'o, mi paf'os vi'n, mi'n mem kaj eĉ la sub'skrib'it'a'n portret'o'n de la Akademi'a Prezid'ant'o!

Ŝi (post tiom da minac'o'j subit'e perd'as la fort'o'j'n por kontraŭ'star'i): Est'u do laŭ vi'a vol'o (Ŝi plor'as, dum la kurten'o fal'as kaj indik'as).

Fin'o-n.

Proksim'um'e tiel pov'is aspekt'i la fin'o de mi'a korespond'a dram'o kaj sam'e tiu de mi'a konciz'a korespond'a kurs'o pri la am'o.

Fin'vort'o'j

La aŭtor'o uz'is la jen'a'j'n vort'o'j'n, ne'trov'ebl'a'j'n en Plen'a Vort'ar'o kaj en ĝi'a Suplement'o:

• Arkimandito. Ortodoks'katolik'a ĉef'pastr'o.
• Samaritana. Bon'far'em'a.
• Vent'il'ator'o. Elektr'a vent'um'il'o.

Skrib'ant'e tiu'j'n ĉi lingv'a'j'n klar'ig'o'j'n, la aŭtor'o ne vol'as preter'las'i la okaz'o'n sincer'e dank'i la membr'o'j'n de la Literatur'a Komitat'o de S.A.T. pro ili'a revizi'a labor'o, zorg'a kaj ĉiam harmoni'a.